Soạn bài Viết bài phát biểu phong trào xã hội - Ngữ văn - Lớp 12 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng vô cùng quan trọng không chỉ trong học tập mà còn trong cuộc sống: viết bài phát biểu trong lễ phát động một phong trào hoặc một hoạt động xã hội. Đây không chỉ là một bài học trong sách giáo khoa, mà còn là công cụ giúp các em thể hiện vai trò, tiếng nói và sức ảnh hưởng của mình đối với cộng đồng. Một bài phát biểu hay có thể thắp lên ngọn lửa nhiệt huyết, quy tụ sức mạnh tập thể và tạo ra những thay đổi tích cực. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững từ khái niệm, yêu cầu, quy trình cho đến cách tạo ra một bài phát biểu có sức lay động lòng người, sẵn sàng trở thành những nhà lãnh đạo trẻ tương lai, khởi xướng những hoạt động ý nghĩa cho trường lớp và xã hội.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về bài phát biểu phát động phong trào, hoạt động xã hội

1. Khái niệm và mục đích

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của loại văn bản này.

Bài phát biểu phát động một phong trào hoặc hoạt động xã hội là một bài nói trước công chúng nhằm giới thiệu, thuyết phục và kêu gọi mọi người cùng tham gia, hưởng ứng một chương trình hành động tập thể vì một mục đích chung tốt đẹp.

Mục đích của bài phát biểu không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin. Nó có 3 mục tiêu cốt lõi:

Thông tin: Giúp người nghe hiểu rõ về thực trạng, sự cần thiết, mục tiêu, nội dung và cách thức tham gia phong trào/hoạt động.
Thuyết phục: Tác động đến nhận thức và tình cảm của người nghe, khiến họ tin tưởng vào ý nghĩa và tính khả thi của phong trào.
Kêu gọi hành động (Call to Action): Đây là mục đích quan trọng nhất. Bài phát biểu phải thôi thúc người nghe biến nhận thức thành hành động cụ thể ngay lập tức.

2. Yêu cầu đối với bài phát biểu

Để đạt được các mục đích trên, một bài phát biểu cần đáp ứng những yêu cầu khắt khe về cả nội dung, hình thức và người trình bày.

a. Về nội dung

Tính xác thực và phù hợp: Các thông tin, số liệu đưa ra phải chính xác, có nguồn gốc rõ ràng. Vấn đề nêu ra phải là vấn đề có thật, gần gũi và được cộng đồng quan tâm.
Tính rõ ràng, mạch lạc: Lập luận phải chặt chẽ, các ý được sắp xếp logic, dẫn dắt người nghe từ việc nhận thức vấn đề đến việc đồng tình và sẵn sàng hành động.
Tính hấp dẫn, truyền cảm: Nội dung không chỉ khô khan lí lẽ mà cần có những câu chuyện, hình ảnh, ví dụ cụ thể để chạm đến cảm xúc của người nghe. Lời kêu gọi phải mạnh mẽ, nhiệt huyết và chân thành.
Tính khả thi: Các hoạt động được kêu gọi phải cụ thể, rõ ràng và phù hợp với khả năng của đối tượng tham gia. Đừng kêu gọi những điều quá lớn lao, xa vời.

b. Về hình thức và ngôn ngữ

Cấu trúc 3 phần rõ ràng: Mở đầu, nội dung chính, kết thúc. Mỗi phần có nhiệm vụ riêng nhưng phải liên kết chặt chẽ với nhau.
Ngôn ngữ trang trọng nhưng gần gũi: Sử dụng từ ngữ phổ thông, dễ hiểu, tránh dùng thuật ngữ quá chuyên môn hoặc từ ngữ sáo rỗng. Giọng văn cần thể hiện sự tôn trọng với người nghe nhưng vẫn giữ được sự thân mật, đồng cảm.
Sử dụng các biện pháp tu từ: Câu hỏi tu từ, điệp ngữ, điệp cấu trúc, so sánh, ẩn dụ... giúp tăng sức biểu cảm và tạo ấn tượng cho bài nói.

c. Về người phát biểu

Người nói chính là linh hồn của bài phát biểu. Dù kịch bản có hay đến đâu, người nói không thể hiện được thần thái thì bài phát biểu cũng thất bại. Yêu cầu đối với người nói:

Sự tự tin và đĩnh đạc: Phong thái tự tin tạo ra sự tin cậy cho người nghe.
Sự nhiệt huyết và đam mê: Người nói phải thực sự tin vào điều mình nói. Ngọn lửa trong tim bạn sẽ thắp lên ngọn lửa trong lòng người khác.
Giao tiếp phi ngôn ngữ: Ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, giọng điệu... phải được sử dụng linh hoạt để kết nối với khán giả và nhấn mạnh các ý quan trọng.

II. Hướng dẫn phân tích bài phát biểu tham khảo (SGK trang 103)

Bây giờ, chúng ta sẽ cùng phân tích bài phát biểu mẫu trong Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Cánh diều, trang 103, để hiểu rõ hơn cách áp dụng lý thuyết vào thực tế. Hãy mở sách và đọc kỹ văn bản nhé!

1. Phân tích bối cảnh và mục đích

Người phát biểu: Một đại diện (có thể là hiệu trưởng, bí thư Đoàn trường) có uy tín và trách nhiệm.
Đối tượng nghe: Toàn thể cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh trong trường.
Không gian, thời gian: Lễ phát động một phong trào cụ thể (ví dụ: "Trường học không rác thải nhựa") diễn ra tại sân trường, trong một buổi lễ trang trọng.
Mục đích: Kêu gọi toàn trường cùng chung tay hành động để giảm thiểu rác thải nhựa, xây dựng môi trường học đường xanh - sạch - đẹp.

2. Phân tích cấu trúc 3 phần của bài phát biểu

a. Phần Mở đầu

Người viết đã mở đầu như thế nào? Họ có đi thẳng vào vấn đề không?

Chào hỏi và giới thiệu: Lời chào trang trọng đến các vị đại biểu, thầy cô và toàn thể học sinh.
Nêu lý do: Dẫn dắt bằng một câu chuyện, một hình ảnh hoặc một con số thống kê gây ấn tượng về tác hại của rác thải nhựa để thu hút sự chú ý và cho thấy tính cấp thiết của vấn đề. Ví dụ: "Mỗi phút, thế giới tiêu thụ 1 triệu chai nhựa... và sân trường của chúng ta cũng không ngoại lệ...".
Giới thiệu phong trào: Thông báo tên của phong trào một cách trang trọng: "Chính vì vậy, hôm nay, nhà trường chính thức phát động phong trào 'Trường học không rác thải nhựa'".

b. Phần Nội dung chính

Đây là phần trọng tâm, nơi các lập luận được triển khai để thuyết phục người nghe.

Phân tích thực trạng và hậu quả:
- Chỉ ra những biểu hiện cụ thể của vấn đề rác thải nhựa ngay tại trường học (chai nước, hộp xôi, túi nilon...).
- Nêu lên tác hại: làm mất mỹ quan, gây ô nhiễm, ảnh hưởng sức khỏe... Liên hệ từ cái nhỏ (sân trường) đến cái lớn (môi trường Trái Đất).
Trình bày mục tiêu và ý nghĩa của phong trào:
- Mục tiêu cụ thể: Giảm 50% lượng rác thải nhựa trong 3 tháng, nâng cao ý thức cho 100% học sinh...
- Ý nghĩa lớn lao: Không chỉ làm sạch trường lớp mà còn góp phần bảo vệ môi trường chung, hình thành thói quen sống xanh, văn minh cho thế hệ trẻ.
Kêu gọi hành động cụ thể:
- Đây là phần quan trọng nhất. Thay vì nói chung chung "hãy bảo vệ môi trường", bài phát biểu chỉ ra những việc làm cụ thể: "Mỗi học sinh hãy...", "Mỗi lớp học hãy...", "Tôi kêu gọi mỗi chúng ta hãy mang theo bình nước cá nhân, hãy từ chối túi nilon khi không cần thiết, hãy phân loại rác tại nguồn...".
- Thông báo các hoạt động sắp tới của phong trào: cuộc thi thiết kế poster, ngày hội tái chế, các buổi nói chuyện chuyên đề...

c. Phần Kết thúc

Phần kết phải ngắn gọn, mạnh mẽ và để lại dư âm.

Tóm tắt lại thông điệp chính: Nhắc lại tên phong trào và lời kêu gọi cốt lõi.
Bày tỏ niềm tin: Thể hiện sự tin tưởng vào sức mạnh tập thể, vào sự hưởng ứng của mọi người. Ví dụ: "Tôi tin rằng, với sự chung tay của tất cả chúng ta, ngôi trường này sẽ trở thành một hình mẫu về môi trường...".
Lời cảm ơn: Cảm ơn sự lắng nghe và chính thức tuyên bố phát động phong trào.

3. Phân tích nghệ thuật thuyết phục

Bài phát biểu mẫu đã sử dụng những "vũ khí" nào để chinh phục người nghe?

Kết hợp lí lẽ và tình cảm: Đưa ra số liệu (lí lẽ) về tác hại của rác thải, đồng thời vẽ nên viễn cảnh một ngôi trường xanh mát, trong lành (tình cảm).
Sử dụng đại từ nhân xưng gần gũi: Dùng "chúng ta", "tôi và các bạn" thay vì các đại từ chỉ ngôi thứ ba để tạo cảm giác đồng hành, cùng chung một mục tiêu.
Sử dụng câu hỏi tu từ: "Liệu chúng ta có thể ngồi yên nhìn sân trường của mình ngập trong rác thải?", "Tương lai của hành tinh này sẽ ra sao nếu chúng ta không hành động ngay từ hôm nay?". Những câu hỏi này buộc người nghe phải suy ngẫm.
Sử dụng điệp cấu trúc: "Hãy hành động vì chính chúng ta, hãy hành động vì ngôi trường này, hãy hành động vì một tương lai xanh". Cấu trúc lặp lại tạo nhịp điệu và nhấn mạnh thông điệp.

III. Quy trình 4 bước viết bài phát biểu phát động phong trào

Nắm vững lý thuyết rồi, bây giờ là lúc chúng ta bắt tay vào thực hành. Để viết một bài phát biểu hiệu quả, các em hãy tuân thủ quy trình 4 bước sau:

Bước 1: Chuẩn bị - Nền móng của thành công

Đây là bước thường bị bỏ qua nhưng lại quyết định đến 50% sự thành công của bài viết. "Thất bại trong chuẩn bị là chuẩn bị cho thất bại".

Xác định "5W1H":
- Why (Tại sao?): Mục đích của bài phát biểu là gì? (Kêu gọi quyên góp, dọn vệ sinh, chống bạo lực học đường...).
- Who (Ai?): Người nghe là ai? (Học sinh, phụ huynh, người dân...). Đặc điểm của họ (tuổi tác, trình độ, mối quan tâm) sẽ quyết định cách dùng từ và lập luận của bạn.
- What (Cái gì?): Nội dung chính cần truyền tải là gì? Phong trào tên là gì? Hành động cụ thể là gì?
- Where (Ở đâu?): Bối cảnh phát biểu (sân trường, hội trường, không gian online...).
- When (Khi nào?): Thời điểm phát biểu (lễ khai giảng, buổi sinh hoạt dưới cờ...).
- How (Như thế nào?): Thời lượng dự kiến cho bài phát biểu là bao lâu? (Thường từ 5-7 phút).
Tìm ý và thu thập tư liệu:
- Brainstorm (công não) tất cả các ý tưởng liên quan đến chủ đề.
- Tìm kiếm các số liệu thống kê uy tín, các câu chuyện có thật lay động lòng người, các câu danh ngôn phù hợp để làm dẫn chứng.
- Tham khảo các bài phát biểu thành công của những người nổi tiếng về các vấn đề xã hội (ví dụ: bài phát biểu về môi trường của Leonardo DiCaprio, về giáo dục của Malala Yousafzai...).

Bước 2: Lập dàn ý chi tiết - Xây dựng khung xương cho bài viết

Đừng vội viết ngay! Một dàn ý chi tiết sẽ giúp bài viết của bạn logic, không bị lan man hay thiếu ý.

BẢNG DÀN Ý CHI TIẾT MẪU

Cấu trúc	Nội dung cần triển khai
MỞ ĐẦU (10%)	Lời chào. Thu hút sự chú ý (bằng câu chuyện, câu hỏi, số liệu gây sốc). Nêu lý do, sự cần thiết của buổi phát động. Giới thiệu tên phong trào/hoạt động.
NỘI DUNG CHÍNH (80%)	Luận điểm 1: Thực trạng đáng báo động. Nêu vấn đề đang tồn tại (cụ thể, gần gũi). Phân tích nguyên nhân và hậu quả nghiêm trọng nếu không hành động. Luận điểm 2: Giải pháp và ý nghĩa của phong trào. Giới thiệu phong trào là giải pháp cho vấn đề. Trình bày mục tiêu, ý nghĩa nhân văn, lợi ích thiết thực. Luận điểm 3: Kêu gọi hành động cụ thể. Chỉ rõ "ai làm gì", "làm như thế nào". Đưa ra các mốc thời gian, các hoạt động cụ thể. Nêu vai trò, trách nhiệm của từng nhóm đối tượng.
KẾT THÚC (10%)	Tóm lược lại thông điệp cốt lõi. Khẳng định niềm tin vào thành công của phong trào. Sử dụng một khẩu hiệu (slogan) ngắn gọn, dễ nhớ. Lời cảm ơn và tuyên bố phát động.

Bước 3: Viết bài hoàn chỉnh - Thổi hồn vào con chữ

Viết như đang nói: Sử dụng câu văn ngắn gọn, rõ ràng. Hãy tưởng tượng bạn đang đứng trước khán giả và nói chuyện với họ.
Tập trung vào mở đầu và kết thúc: Mở đầu phải gây ấn tượng, kết thúc phải để lại dư âm. Đây là hai phần khán giả nhớ nhất.
Sử dụng "ngôn ngữ hình ảnh": Thay vì nói "ô nhiễm rất tệ", hãy nói "dòng sông đang hấp hối trong màu nước đen kịt và mùi hôi thối".
Kể chuyện (Storytelling): Một câu chuyện về một cá nhân cụ thể sẽ có sức tác động mạnh hơn hàng loạt số liệu khô khan.
Đọc to bài viết: Việc đọc to giúp bạn kiểm tra nhịp điệu, sự trôi chảy của câu văn và phát hiện những chỗ còn "sạn".

Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện - Gọt giũa viên ngọc thô

Đọc lại và cắt bỏ: Loại bỏ những từ ngữ, câu văn thừa thãi, sáo rỗng. Hãy tự hỏi: "Câu này có thực sự cần thiết không?".
Kiểm tra logic: Các luận điểm đã được sắp xếp hợp lý chưa? Các dẫn chứng có phục vụ cho luận điểm không?
Kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp: Một bài viết dù hay đến đâu nhưng sai chính tả cũng sẽ làm giảm sự chuyên nghiệp.
Luyện tập: Đứng trước gương và tập nói. Ghi âm lại để nghe giọng điệu của mình. Canh thời gian để đảm bảo không nói quá dài hoặc quá ngắn.

IV. Luyện tập: Viết bài phát biểu cho đề tài cụ thể

Đề bài thực hành

Đề bài: Nhân ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh 26/3, bạn được giao nhiệm vụ viết một bài phát biểu (khoảng 500 chữ) để phát động phong trào "Giờ đọc sách diệu kỳ" tại trường THPT của bạn, nhằm khuyến khích văn hóa đọc trong học sinh.

Gợi ý thực hiện theo 4 bước

Bước 1: Chuẩn bị

Mục đích: Khuyến khích học sinh đọc sách, giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử.
Đối tượng: Học sinh toàn trường. Họ trẻ, năng động nhưng cũng dễ bị phân tâm bởi mạng xã hội.
Ý tưởng & Tư liệu:
- Số liệu về tỉ lệ đọc sách của người Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ.
- Câu chuyện về một người thành công nhờ đọc sách (Bill Gates, Jack Ma...).
- Danh ngôn về sách: "Một cuốn sách hay cho ta một điều tốt, một người bạn tốt cho ta một điều hay".

Bước 2: Lập dàn ý

Mở đầu: Chào hỏi. Kể một câu chuyện ngắn về việc bạn khám phá ra một cuốn sách tuyệt vời như thế nào. Nêu thực trạng đáng buồn về việc "lướt" nhiều hơn "đọc". Giới thiệu phong trào "Giờ đọc sách diệu kỳ".
Nội dung chính:
- Thực trạng: Học sinh dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội, game online, dẫn đến sao nhãng học tập, hạn chế tư duy sâu.
- Giải pháp & Ý nghĩa: Phong trào "Giờ đọc sách diệu kỳ" sẽ giúp ta tìm lại sự tĩnh lặng, mở mang tri thức, nuôi dưỡng tâm hồn, cải thiện khả năng viết và tư duy phản biện.
- Kêu gọi hành động:
  - Mỗi tuần, dành ra một tiết sinh hoạt cuối tuần để cả lớp cùng đọc sách.
  - Thành lập các CLB đọc sách theo chủ đề.
  - Tổ chức cuộc thi "Review sách hay, nhận ngay quà đỉnh".
  - Kêu gọi mỗi học sinh đóng góp 1 cuốn sách để xây dựng "Tủ sách di động" cho các lớp.
Kết thúc: Khẳng định sách là người bạn, là kho báu. Dùng slogan: "Tắt màn hình, bật tri thức!". Cảm ơn và tuyên bố phát động.

Bước 3 & 4: Viết và hoàn thiện

Khi viết, hãy dùng giọng văn tâm tình, chia sẻ của một người bạn. Thay vì ra lệnh, hãy rủ rê: "Tôi và các bạn, chúng ta hãy cùng nhau...". Đọc lại bài viết, đảm bảo lời kêu gọi của bạn vừa tha thiết, vừa cụ thể, dễ thực hiện.

C. BÀI TẬP VẬN DỤNG

Để củng cố kỹ năng vừa học, các em hãy lựa chọn và hoàn thành một trong các bài tập sau:

Bài tập 1: Xây dựng dàn ý chi tiết cho bài phát biểu phát động chiến dịch "Tiếp sức mùa thi" tại trường bạn, nhằm hỗ trợ tinh thần và vật chất cho các anh chị khối 12 sắp bước vào kỳ thi tốt nghiệp THPT.
Gợi ý: Tập trung vào các hoạt động cụ thể như: thành lập đội tình nguyện đưa đón, phát nước miễn phí, chuẩn bị đồ dùng học tập, tổ chức các buổi tư vấn tâm lý, cổ vũ tinh thần...
Bài tập 2: Viết một bài phát biểu hoàn chỉnh (khoảng 500 chữ) để kêu gọi bạn bè trong lớp tham gia phong trào quyên góp sách vở, quần áo cũ cho học sinh vùng cao nhân dịp năm học mới.
Gợi ý: Sử dụng những câu chuyện, hình ảnh cảm động về sự thiếu thốn của trẻ em vùng cao để tác động vào cảm xúc người nghe. Nhấn mạnh ý nghĩa "lá lành đùm lá rách" và niềm vui của sự sẻ chia.
Bài tập 3: Phân tích một bài phát biểu về chủ đề xã hội mà em tâm đắc (trên TV, internet...). Chỉ ra những điểm thành công về nội dung, cấu trúc và nghệ thuật thuyết phục của bài phát biểu đó.
Gợi ý: Em có thể chọn bài phát biểu của các nhà hoạt động môi trường, những người truyền cảm hứng... Phân tích theo cấu trúc đã học: Bối cảnh, mục đích, cấu trúc 3 phần, nghệ thuật thuyết phục.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau đi qua toàn bộ quy trình để tạo nên một bài phát biểu phát động phong trào xã hội có sức ảnh hưởng. Hãy nhớ rằng, chìa khóa của một bài phát biểu thành công không chỉ nằm ở câu chữ được gọt giũa, mà nằm ở sự chân thành, nhiệt huyết của người nói và tính khả thi, cụ thể của lời kêu gọi. Bốn bước cốt lõi cần ghi nhớ là: Chuẩn bị kỹ lưỡng, Lập dàn ý logic, Viết bằng cả trái tim, và Chỉnh sửa không ngừng. Thầy cô tin rằng, với những kiến thức và kỹ năng này, các em hoàn toàn có thể dùng lời nói của mình để tạo ra những giá trị tốt đẹp, lan tỏa năng lượng tích cực đến những người xung quanh. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ ngay tại lớp học, trường học của mình nhé!