Soạn bài Viết bài văn nghị luận về một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

A. Giới thiệu chung

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những dạng bài quan trọng và thú vị nhất của chương trình Ngữ văn: viết bài văn nghị luận về một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ. Đây không chỉ là một yêu cầu trong sách giáo khoa mà còn là cơ hội để các em bày tỏ quan điểm, suy nghĩ của mình về những vấn đề nóng hổi, gần gũi nhất với thế hệ mình. Thông qua bài học này, các em sẽ nắm vững phương pháp, kỹ năng để xây dựng một bài văn nghị luận chặt chẽ, sâu sắc và thuyết phục, từ đó nâng cao khả năng tư duy phản biện và diễn đạt. Đây là kỹ năng thiết yếu không chỉ cho các kỳ thi mà còn cho cuộc sống sau này.

B. Hướng dẫn chi tiết

1. Phân tích đề bài và xác định yêu cầu

Trước khi cầm bút viết, bước đầu tiên và quan trọng nhất là phân tích kỹ lưỡng đề bài. Việc này giúp chúng ta đi đúng hướng, tránh lạc đề và đáp ứng đầy đủ các yêu cầu.

a. Đọc kỹ đề bài

Đề bài thường có dạng: "Viết bài văn nghị luận về một vấn đề đặt ra trong tác phẩm văn học hoặc một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ mà bạn quan tâm."

Từ khóa chính: "bài văn nghị luận", "vấn đề liên quan đến tuổi trẻ".
Yêu cầu về nội dung: Bàn luận về một vấn đề của tuổi trẻ. Vấn đề này có thể được gợi ra từ một tác phẩm văn học đã học hoặc là một hiện tượng đời sống xã hội mà em quan tâm.
Yêu cầu về hình thức: Một bài văn nghị luận hoàn chỉnh, có bố cục ba phần rõ ràng (Mở bài, Thân bài, Kết bài), lập luận chặt chẽ, dẫn chứng xác thực.

b. Lựa chọn vấn đề nghị luận

Tuổi trẻ là một "vùng đất" rộng lớn với vô vàn vấn đề đáng suy ngẫm. Việc lựa chọn một vấn đề phù hợp, có đủ chất liệu để viết là yếu tố quyết định thành công của bài văn. Dưới đây là một số gợi ý:

Vấn đề về lý tưởng sống, hoài bão: Khát vọng cống hiến, khởi nghiệp, theo đuổi đam mê, sống có ích...
Vấn đề về học tập và định hướng nghề nghiệp: Áp lực thi cử, chọn ngành chọn trường, tầm quan trọng của việc tự học...
Vấn đề về các mối quan hệ xã hội: Tình bạn, tình yêu tuổi học trò, mối quan hệ với gia đình, văn hóa ứng xử trên mạng xã hội...
Vấn đề về thói quen, lối sống: Thói quen đọc sách, lạm dụng mạng xã hội, sống ảo, sống vội, bạo lực học đường...
Vấn đề về trách nhiệm với cộng đồng, đất nước: Bảo vệ môi trường, hoạt động tình nguyện, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ hội nhập...

Lời khuyên: Hãy chọn vấn đề mà em thực sự tâm đắc, có nhiều hiểu biết và cảm xúc. Điều này sẽ giúp bài viết của em có chiều sâu và sức lay động hơn.

2. Lập dàn ý chi tiết

Dàn ý là "bộ xương" của bài văn. Một dàn ý chi tiết, logic sẽ giúp quá trình viết trở nên dễ dàng, mạch lạc và không bỏ sót ý. Hãy cùng xây dựng dàn ý cho một đề bài cụ thể: Nghị luận về vấn đề "sống ảo" của giới trẻ hiện nay.

a. Mở bài (Giới thiệu vấn đề)

Dẫn dắt: Bắt đầu từ sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội trong đời sống hiện đại, đặc biệt là với giới trẻ.
Nêu vấn đề: Giới thiệu trực tiếp hiện tượng "sống ảo" - một xu hướng ngày càng phổ biến và gây ra nhiều hệ lụy trong giới trẻ.
Nêu luận đề: Khẳng định đây là một vấn đề đáng quan tâm, cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc và đa chiều.

b. Thân bài (Triển khai các luận điểm)

Đây là phần trọng tâm, cần được triển khai thành các luận điểm rõ ràng, logic.

Luận điểm 1: Giải thích khái niệm "sống ảo" và nêu biểu hiện
- Giải thích: "Sống ảo" là gì? Đó là việc một cá nhân quá tập trung vào việc xây dựng hình ảnh, cuộc sống của mình trên không gian mạng (Facebook, Instagram, TikTok...). Cuộc sống trên mạng thường được tô hồng, khác xa với thực tế.
- Biểu hiện: Dành quá nhiều thời gian lướt mạng xã hội; chăm chút quá mức cho các bức ảnh, dòng trạng thái; chia sẻ mọi hoạt động cá nhân để tìm kiếm sự công nhận (like, comment, share); cảm xúc bị phụ thuộc vào tương tác trên mạng; có xu hướng so sánh cuộc sống của mình với người khác trên mạng.
Luận điểm 2: Phân tích nguyên nhân dẫn đến hiện tượng "sống ảo"
- Nguyên nhân chủ quan: Tâm lý muốn được khẳng định bản thân, muốn được chú ý, ngưỡng mộ; tâm lý đám đông, sợ bị lạc hậu; sự thiếu hụt kỹ năng sống, thiếu tự tin vào giá trị thực của bản thân; đôi khi là để che giấu những cô đơn, trống rỗng trong đời thực.
- Nguyên nhân khách quan: Sức hút không thể chối từ của mạng xã hội với những tính năng hấp dẫn; sự phát triển của công nghệ, smartphone; áp lực từ bạn bè, xã hội về một hình mẫu "hoàn hảo"; sự thiếu quan tâm, kết nối từ gia đình.
Luận điểm 3: Bàn luận về tác hại (hệ lụy) của "sống ảo"
- Về sức khỏe và tâm lý: Gây nghiện, mất ngủ, các bệnh về mắt, cột sống; dẫn đến lo âu, trầm cảm khi không được như kỳ vọng hoặc bị so sánh; hình thành tính cách ảo tưởng, xa rời thực tế, mất kết nối với người thân.
- Về học tập và công việc: Sao nhãng việc học, giảm sút kết quả; mất tập trung, giảm hiệu suất làm việc; lãng phí thời gian, tiền bạc vào việc xây dựng hình ảnh ảo.
- Về nhân cách và các mối quan hệ: Dễ trở nên ích kỷ, chỉ quan tâm đến bản thân; các mối quan hệ xã hội thực trở nên hời hợt, nhạt nhẽo; nguy cơ bị lừa đảo, lợi dụng, bắt nạt trên mạng.
Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp và phương hướng khắc phục
- Đối với bản thân mỗi bạn trẻ: Cần nhận thức rõ giá trị thực của bản thân không nằm ở những "like" ảo; cân bằng thời gian sử dụng mạng xã hội và cuộc sống thực; tham gia nhiều hơn vào các hoạt động thể chất, tình nguyện, các câu lạc bộ; xây dựng các mối quan hệ bạn bè, gia đình bền chặt ngoài đời thực.
- Đối với gia đình và nhà trường: Cha mẹ cần quan tâm, trò chuyện, lắng nghe con cái nhiều hơn; nhà trường cần tổ chức các hoạt động ngoại khóa, giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn và hiệu quả.
- Đối với xã hội: Cần có những định hướng truyền thông tích cực, tôn vinh những giá trị thật, những tấm gương sống đẹp, sống có ích.

c. Kết bài (Khẳng định lại vấn đề)

Tóm lược: Khái quát lại những tác hại của hiện tượng "sống ảo" và sự cần thiết phải thay đổi.
Bài học nhận thức và hành động: Kêu gọi giới trẻ hãy biết trân trọng cuộc sống thực, xây dựng những giá trị bền vững từ tri thức, nhân cách và những cống hiến thực tế. Mạng xã hội là công cụ, đừng để nó trở thành "ông chủ" điều khiển cuộc sống của chúng ta.
Liên hệ bản thân: Rút ra bài học cho chính mình trong việc sử dụng mạng xã hội một cách thông minh và lành mạnh.

3. Viết bài văn hoàn chỉnh (Dựa trên dàn ý)

Sau khi có dàn ý, các em hãy bắt tay vào viết. Hãy nhớ, mỗi luận điểm trong dàn ý sẽ tương ứng với một hoặc vài đoạn văn trong thân bài. Giữa các đoạn cần có câu chuyển ý, từ ngữ liên kết để bài văn liền mạch.

a. Viết Mở bài

Mở bài cần ngắn gọn, hấp dẫn và nêu bật được vấn đề. Có thể chọn cách mở bài trực tiếp hoặc gián tiếp.

Ví dụ mở bài:

"Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của thế hệ trẻ. Nó mở ra một thế giới phẳng, kết nối con người và mang lại vô vàn tiện ích. Tuy nhiên, mặt trái của sự phát triển ấy là một hiện tượng đáng báo động đang ngày càng lan rộng: căn bệnh "sống ảo". Việc đắm chìm trong một thế giới được tô hồng trên mạng, chạy theo những giá trị phù phiếm đã và đang để lại nhiều hệ lụy sâu sắc cho giới trẻ. Đây là một vấn đề cấp thiết, đòi hỏi chúng ta phải có cái nhìn thẳng thắn và nghiêm túc."

b. Viết Thân bài

Bám sát dàn ý đã lập. Mỗi luận điểm nên được viết thành một đoạn văn hoàn chỉnh. Trong mỗi đoạn, cần có câu chủ đề (thường ở đầu đoạn), các câu phát triển ý (lý lẽ, phân tích) và dẫn chứng cụ thể.

Dẫn chứng: Dẫn chứng có thể lấy từ thực tế cuộc sống (những câu chuyện, sự việc em biết hoặc đọc được trên báo chí chính thống), từ sách vở, từ thống kê xã hội... Ví dụ, khi nói về tác hại, có thể nêu trường hợp một bạn trẻ bị trầm cảm vì những bình luận tiêu cực trên mạng, hay một thống kê về thời gian trung bình giới trẻ Việt Nam sử dụng mạng xã hội mỗi ngày.
Lập luận: Cần thể hiện quan điểm cá nhân một cách rõ ràng, nhưng phải dựa trên lý lẽ thuyết phục. Sử dụng các thao tác lập luận như phân tích, chứng minh, so sánh, bác bỏ để làm sâu sắc vấn đề. Ví dụ, khi phân tích, cần chỉ ra mặt lợi và hại của mạng xã hội, tránh cái nhìn phiến diện, cực đoan.

c. Viết Kết bài

Kết bài phải tóm lược được nội dung, khẳng định lại quan điểm và gợi mở suy ngẫm cho người đọc.

Ví dụ kết bài:

"Tóm lại, hiện tượng "sống ảo" như một con dao hai lưỡi, vừa hấp dẫn nhưng cũng đầy rủi ro. Nó không chỉ lãng phí thời gian, ảnh hưởng đến sức khỏe, tâm lý mà còn làm xói mòn những giá trị thực trong cuộc sống. Đã đến lúc thế hệ trẻ chúng ta cần tỉnh táo để nhận ra đâu là giá trị đích thực. Hãy biến mạng xã hội thành một công cụ hữu ích để học hỏi, kết nối và lan tỏa điều tốt đẹp, thay vì biến mình thành nô lệ của những lượt thích, những bình luận vô hồn. Sống thật với chính mình, trân trọng từng khoảnh khắc của cuộc đời thực mới là con đường dẫn đến hạnh phúc và thành công bền vững."

4. Rà soát và chỉnh sửa

Đây là bước cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng. Sau khi viết xong, hãy dành thời gian đọc lại toàn bộ bài văn để:

Kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp: Một bài văn dù ý hay đến đâu nhưng sai nhiều lỗi cơ bản cũng sẽ mất điểm.
Kiểm tra tính logic và mạch lạc: Các ý, các đoạn đã liên kết với nhau chặt chẽ chưa? Luận điểm có rõ ràng, thuyết phục không?
Hoàn thiện từ ngữ, câu văn: Trau chuốt lại câu chữ để diễn đạt trôi chảy, giàu hình ảnh và biểu cảm hơn. Đảm bảo độ dài bài viết phù hợp với yêu cầu.

C. Câu hỏi và bài tập vận dụng

Câu hỏi 1: Theo bạn, ranh giới giữa việc chia sẻ cuộc sống cá nhân một cách lành mạnh và "sống ảo" nằm ở đâu?
Gợi ý trả lời: Ranh giới nằm ở mục đích và mức độ. Chia sẻ lành mạnh nhằm kết nối, lưu giữ kỷ niệm và lan tỏa năng lượng tích cực, diễn ra với tần suất vừa phải và nội dung chân thực. "Sống ảo" là khi việc chia sẻ nhằm mục đích khoe khoang, tìm kiếm sự công nhận, nội dung thường được tô hồng quá mức và chiếm phần lớn thời gian, tâm trí của một người, làm ảnh hưởng đến cuộc sống thực.
Câu hỏi 2: Ngoài vấn đề "sống ảo", hãy nêu thêm 3 vấn đề khác của tuổi trẻ hiện nay mà bạn cho là đáng quan tâm. Tại sao?
Gợi ý trả lời: 1. Áp lực đồng trang lứa (peer pressure): Vì nó ảnh hưởng lớn đến quyết định, hành vi và sức khỏe tinh thần của học sinh. 2. Định hướng nghề nghiệp: Vì đây là quyết định quan trọng ảnh hưởng đến tương lai nhưng nhiều bạn trẻ còn mông lung, thiếu thông tin. 3. Sức khỏe tinh thần (trầm cảm, lo âu): Vì nhịp sống hiện đại và áp lực học tập ngày càng gia tăng, nhưng vấn đề này chưa được quan tâm đúng mức.
Câu hỏi 3 (Bài tập): Lập dàn ý chi tiết cho một trong các đề bài sau:
- Nghị luận về lý tưởng sống của thanh niên trong thời đại mới.
- Nghị luận về văn hóa đọc trong giới trẻ hiện nay.
- Suy nghĩ của bạn về hiện tượng thần tượng một cách thái quá của một bộ phận giới trẻ.
Gợi ý thực hiện: Áp dụng cấu trúc 3 phần (Mở bài, Thân bài, Kết bài) đã hướng dẫn ở trên. Trong đó, phần Thân bài cần có các luận điểm rõ ràng (Thực trạng - Nguyên nhân - Hậu quả/Ý nghĩa - Giải pháp).

D. Kết luận và tóm tắt

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về phương pháp viết bài văn nghị luận về một vấn đề của tuổi trẻ. Các em đã nắm được quy trình 4 bước cốt lõi: Phân tích đề - Lập dàn ý - Viết bài - Chỉnh sửa. Điều quan trọng nhất không chỉ là kỹ thuật viết, mà còn là khả năng tư duy độc lập, biết quan sát và suy ngẫm về những vấn đề diễn ra xung quanh mình. Hãy mạnh dạn bày tỏ quan điểm của mình một cách có trách nhiệm và xây dựng. Chúc các em sẽ vận dụng tốt những kiến thức này để tạo ra những bài văn sắc sảo, thuyết phục và mang đậm dấu ấn cá nhân.