Soạn bài Viết bài văn nghị luận về vấn đề của tuổi trẻ - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một chủ đề rất gần gũi và quan trọng: Viết bài văn nghị luận về một vấn đề liên quan đến tuổi trẻ, cụ thể là cách ứng xử trong các mối quan hệ gia đình và xã hội. Đây không chỉ là một dạng bài thường gặp trong các kỳ thi mà còn là cơ hội để các em suy ngẫm sâu sắc về bản thân và những mối quan hệ xung quanh. Việc rèn luyện kỹ năng viết về chủ đề này giúp các em nâng cao khả năng lập luận, tư duy phản biện và bồi dưỡng những giá trị sống tốt đẹp. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững cách phân tích đề, xây dựng dàn ý chi tiết, triển khai luận điểm mạch lạc và viết một bài văn hoàn chỉnh, thuyết phục.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Phân tích đề và định hướng chung

Trước khi bắt tay vào viết, bước đầu tiên và quan trọng nhất là phải "giải mã" được đề bài. Việc này giúp chúng ta đi đúng hướng và không bị lạc đề.

a. Đọc hiểu yêu cầu của đề bài

Đề bài yêu cầu chúng ta viết một bài văn nghị luận về một vấn đề của tuổi trẻ. Vấn đề được khoanh vùng cụ thể là cách ứng xử trong các mối quan hệ gia đình và xã hội.

• Thể loại: Văn nghị luận xã hội. Các em cần sử dụng các thao tác lập luận như giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận, bác bỏ.
• Đối tượng trung tâm: Tuổi trẻ (học sinh, sinh viên).
• Nội dung cốt lõi: Cách ứng xử (thái độ, hành vi, lời nói) của người trẻ trong hai phạm vi quan hệ chính:
• Gia đình: Với ông bà, cha mẹ, anh chị em.
• Xã hội: Với thầy cô, bạn bè, người lớn tuổi, và cả những tương tác trên không gian mạng.

b. Xác định các luận điểm chính

Từ yêu cầu của đề, chúng ta có thể xây dựng một hệ thống luận điểm logic. Một bài văn thuyết phục cần trả lời được các câu hỏi sau:

1. Thực trạng: Cách ứng xử của tuổi trẻ trong gia đình và xã hội hiện nay ra sao (cả mặt tốt và mặt chưa tốt)?
2. Nguyên nhân: Vì sao lại có thực trạng đó? (Nguyên nhân khách quan từ môi trường sống và nguyên nhân chủ quan từ chính bản thân người trẻ).
3. Hậu quả/Ý nghĩa: Cách ứng xử đó dẫn đến kết quả gì? (Hậu quả của cách ứng xử lệch chuẩn và ý nghĩa của cách ứng xử văn minh).
4. Giải pháp: Cần làm gì để xây dựng cách ứng xử đẹp trong tuổi trẻ? (Trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội và bản thân).

c. Tìm kiếm và lựa chọn tư liệu

Để bài viết có sức nặng, các em cần có dẫn chứng cụ thể và xác thực.

• Thực tế cuộc sống: Những câu chuyện em chứng kiến trong gia đình, trường lớp; những hành động đẹp (giúp đỡ người già, tình nguyện) hoặc chưa đẹp (vô lễ, bạo lực học đường).
• Báo chí, truyền thông: Các bài báo, phóng sự về tấm gương người trẻ sống đẹp, hoặc các vụ việc gây xôn xao dư luận liên quan đến cách hành xử của giới trẻ.
• Không gian mạng: Các trào lưu, hành vi ứng xử trên mạng xã hội (Facebook, TikTok) là nguồn dẫn chứng phong phú. Ví dụ: văn hóa "comment dạo", các chiến dịch lan tỏa thông điệp tích cực.
• Văn học, Lịch sử: Những câu chuyện, nhân vật trong văn học hoặc lịch sử cũng có thể là dẫn chứng sâu sắc.

2. Hướng dẫn viết bài chi tiết theo bố cục 3 phần

a. Mở bài: Dẫn dắt và nêu vấn đề

Mở bài hay sẽ tạo được ấn tượng ban đầu tốt đẹp. Các em có thể chọn một trong hai cách sau:

• Cách 1: Mở bài trực tiếp. Giới thiệu thẳng vào vấn đề cần nghị luận. Cách này ngắn gọn, rõ ràng, phù hợp khi thời gian làm bài có hạn.
• Cách 2: Mở bài gián tiếp. Dẫn dắt từ một câu nói, một câu chuyện, một hình ảnh, hoặc một thực trạng chung để hướng vào vấn đề. Cách này tạo sự hấp dẫn, lôi cuốn.

Ví dụ Mở bài tham khảo (gián tiếp):
Nhà văn Nga Macxim Gorky từng chiêm nghiệm: \"Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực, mà là nơi không có tình thương\". Tình thương ấy được vun đắp và biểu hiện qua chính cách chúng ta đối nhân xử thế hằng ngày. Đặc biệt với tuổi trẻ, lứa tuổi đang định hình nhân cách, cách ứng xử trong các mối quan hệ gia đình và xã hội không chỉ là thước đo văn hóa mà còn quyết định đến tương lai của mỗi cá nhân và cả cộng đồng. Vậy nhưng, thực trạng đáng suy ngẫm về vấn đề này đang đặt ra cho chúng ta nhiều câu hỏi cần được giải đáp.

b. Thân bài: Triển khai các luận điểm

Đây là phần trọng tâm, chiếm phần lớn dung lượng và điểm số của bài viết. Các em cần triển khai các luận điểm đã xác định một cách logic, có dẫn chứng thuyết phục.

Luận điểm 1: Giải thích và nêu thực trạng

Trước hết, cần làm rõ các khái niệm và vẽ ra bức tranh toàn cảnh về vấn đề.

• Giải thích: Cách ứng xử là toàn bộ thái độ, hành vi, cử chỉ, lời nói của con người khi giao tiếp, tương tác với người khác. Nó là biểu hiện bên ngoài của nhận thức, nhân cách và văn hóa mỗi người. Cách ứng xử trong gia đình, xã hội của tuổi trẻ chính là cách người trẻ đối đãi với ông bà, cha mẹ, thầy cô, bạn bè và cộng đồng xung quanh.
• Nêu thực trạng: Cần nhìn nhận đa chiều, cả mặt tích cực và tiêu cực.
  • Tích cực: Không ít bạn trẻ ngày nay có cách ứng xử rất đáng trân trọng. Họ hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng thầy cô, chan hòa với bạn bè. Nhiều bạn trẻ tích cực tham gia các hoạt động thiện nguyện, lan tỏa lối sống văn minh, nhân ái. (Dẫn chứng: Các chương trình \"Tiếp sức mùa thi\", các nhóm bạn trẻ dọn rác bãi biển, những câu chuyện con cõng cha mẹ đi khám bệnh...).
  • Tiêu cực: Bên cạnh đó, một bộ phận không nhỏ giới trẻ lại có cách ứng xử đáng báo động. Trong gia đình, họ vô tâm, ích kỷ, thậm chí hỗn hào với người lớn. Ở trường học, tình trạng bạo lực học đường, bắt nạt trên mạng (cyberbullying) vẫn diễn ra. Ngoài xã hội, không khó để bắt gặp những hành vi thiếu văn hóa như chen lấn nơi công cộng, phát ngôn thù ghét trên mạng xã hội. (Dẫn chứng: Các clip cãi lại cha mẹ gây bão mạng, các vụ bạo lực học đường được báo chí đăng tải...).

Luận điểm 2: Phân tích nguyên nhân

Tại sao lại có những thực trạng trái ngược như vậy? Chúng ta cần đi sâu vào gốc rễ của vấn đề.

• Nguyên nhân khách quan:
  • Từ gia đình: Sự thiếu quan tâm, nuông chiều quá mức hoặc áp đặt của cha mẹ đều ảnh hưởng tiêu cực đến việc hình thành nhân cách của con. Ngược lại, một gia đình nề nếp, yêu thương là cái nôi của những tâm hồn đẹp.
  • Từ nhà trường: Áp lực học tập, chương trình giáo dục đôi khi nặng về kiến thức mà xem nhẹ giáo dục kỹ năng sống, đạo đức.
  • Từ xã hội: Mặt trái của kinh tế thị trường, sự bùng nổ của mạng xã hội với những thông tin độc hại, thiếu kiểm soát đã tác động mạnh mẽ đến lối sống và cách hành xử của giới trẻ.
• Nguyên nhân chủ quan:
  • Tâm lý lứa tuổi: Tuổi trẻ thường có tâm lý muốn khẳng định cái tôi, dễ bị kích động, nổi loạn và ảnh hưởng bởi bạn bè.
  • Nhận thức cá nhân: Sự thiếu hụt kỹ năng sống, thiếu hiểu biết về luật pháp và các chuẩn mực đạo đức khiến nhiều bạn trẻ có những hành vi lệch lạc. Ý thức tự tu dưỡng, rèn luyện của bản thân mỗi người là yếu tố quyết định.

Luận điểm 3: Hậu quả và ý nghĩa

Cách ứng xử không chỉ là chuyện nhỏ, nó mang lại những hệ quả lớn lao.

• Hậu quả của cách ứng xử tiêu cực:
  • Với bản thân: Tự hủy hoại hình ảnh, nhân cách của mình, trở nên cô độc, thậm chí vướng vào vòng lao lý.
  • Với gia đình: Gây ra không khí căng thẳng, làm tổn thương những người thân yêu, phá vỡ nền tảng hạnh phúc gia đình.
  • Với xã hội: Góp phần làm băng hoại các giá trị đạo đức, gây mất trật tự an ninh xã hội, tạo ra một môi trường sống thiếu an toàn và văn minh.
• Ý nghĩa của cách ứng xử tích cực:
  • Với bản thân: Được mọi người yêu quý, tôn trọng, tạo dựng được nhiều mối quan hệ tốt đẹp, là nền tảng cho thành công và hạnh phúc.
  • Với gia đình và xã hội: Góp phần xây dựng một gia đình hòa thuận, một xã hội văn minh, nhân ái, lan tỏa những giá trị tốt đẹp.

Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp và bài học nhận thức

Từ việc phân tích nguyên nhân và hậu quả, chúng ta cần đưa ra những giải pháp khả thi.

• Về phía gia đình: Cha mẹ cần dành nhiều thời gian hơn để quan tâm, lắng nghe và làm bạn với con. Cha mẹ cũng cần là tấm gương sáng về cách ứng xử cho con noi theo.
• Về phía nhà trường: Tăng cường giáo dục đạo đức, kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp, ứng xử văn minh. Tổ chức nhiều hoạt động ngoại khóa để học sinh có môi trường rèn luyện.
• Về phía xã hội: Các cơ quan truyền thông cần lan tỏa nhiều hơn những tấm gương, câu chuyện đẹp. Cần có những quy định chặt chẽ hơn để xây dựng một không gian mạng lành mạnh.
• Về phía bản thân mỗi bạn trẻ (quan trọng nhất): Mỗi người cần không ngừng học hỏi, tự soi, tự sửa. Phải có ý thức rèn luyện, trau dồi nhân cách, biết đặt mình vào vị trí của người khác để suy nghĩ (thấu cảm), học cách nói lời cảm ơn và xin lỗi. Hãy nhớ rằng: \"Nhân cách của bạn được thể hiện qua cách bạn đối xử với những người không thể làm gì cho bạn\".

c. Kết bài: Khẳng định và liên hệ bản thân

Kết bài cần tóm lược lại vấn đề, khẳng định tầm quan trọng và nêu lên thông điệp, lời kêu gọi.

Ví dụ Kết bài tham khảo:
Tóm lại, cách ứng xử trong gia đình và xã hội là một trong những vấn đề cốt lõi, phản chiếu rõ nét nhân cách và tầm vóc văn hóa của tuổi trẻ hôm nay. Để xây dựng một tương lai tốt đẹp cho bản thân và đất nước, ngay từ bây giờ, mỗi bạn trẻ chúng ta hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất: một lời chào hỏi lễ phép, một cử chỉ quan tâm chân thành, một bình luận văn minh trên mạng xã hội. Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân, và hành trình hoàn thiện nhân cách bắt đầu từ chính cách chúng ta ứng xử mỗi ngày.

3. Dàn ý chi tiết cho bài văn nghị luận

1. Mở bài:
   • Dẫn dắt vào vấn đề (từ một câu nói, một thực trạng...).
   • Nêu vấn đề cần nghị luận: Cách ứng xử của tuổi trẻ trong các mối quan hệ gia đình và xã hội.
2. Thân bài:
   • Luận điểm 1: Giải thích và thực trạng
     • Giải thích: "Cách ứng xử" là gì?
     • Thực trạng: Nêu các biểu hiện tích cực (hiếu thảo, lễ phép, nhân ái...) và tiêu cực (vô cảm, bạo lực, ứng xử thiếu văn hóa...). Đưa dẫn chứng cụ thể.
   • Luận điểm 2: Nguyên nhân
     • Khách quan: Do gia đình, nhà trường, xã hội, mạng xã hội.
     • Chủ quan: Do tâm lý lứa tuổi, nhận thức và ý thức rèn luyện của bản thân.
   • Luận điểm 3: Hậu quả và ý nghĩa
     • Hậu quả của cách ứng xử lệch chuẩn đối với bản thân, gia đình, xã hội.
     • Ý nghĩa của cách ứng xử văn minh, đúng mực.
   • Luận điểm 4: Giải pháp
     • Trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội.
     • Sự nỗ lực, tự rèn luyện của mỗi cá nhân (quan trọng nhất). Liên hệ bản thân.
3. Kết bài:
   • Khẳng định lại tầm quan trọng của vấn đề.
   • Rút ra bài học nhận thức và hành động, đưa ra thông điệp kêu gọi.

4. Bài văn mẫu tham khảo

Đề bài: Viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về cách ứng xử của tuổi trẻ trong các mối quan hệ gia đình và xã hội hiện nay.

Bài làm

Trong bản giao hưởng đa sắc của cuộc sống, mỗi cá nhân là một nốt nhạc, và cách chúng ta ứng xử với nhau chính là giai điệu tạo nên sự trầm bổng, hài hòa hay lạc lõng. Đặc biệt với tuổi trẻ, thế hệ tương lai của đất nước, cách ứng xử trong các mối quan hệ gia đình và xã hội không chỉ là tấm gương phản chiếu nhân cách mà còn là yếu tố then chốt định hình một xã hội văn minh. Nhìn vào thực trạng hiện nay, vấn đề này đang bộc lộ nhiều khía cạnh đáng để chúng ta cùng suy ngẫm.

Trước hết, cần hiểu rằng “cách ứng xử” là toàn bộ thái độ, hành vi và ngôn ngữ mà con người thể hiện trong các tương tác xã hội. Nó là biểu hiện cụ thể của nền tảng giáo dục, văn hóa và chiều sâu tâm hồn mỗi người. Nhìn vào bức tranh tổng thể về cách ứng xử của giới trẻ ngày nay, ta có thể thấy những mảng màu sáng tối đan xen. Thật đáng mừng khi có rất nhiều bạn trẻ đang tô điểm cho cuộc sống bằng lối ứng xử đẹp. Đó là hình ảnh những người con hiếu thảo, dành thời gian chăm sóc, trò chuyện cùng ông bà, cha mẹ. Đó là những học sinh lễ phép với thầy cô, chan hòa, giúp đỡ bạn bè. Ngoài xã hội, những màu áo xanh tình nguyện trong các chiến dịch vì cộng đồng, những hành động nhỏ như nhường ghế cho người già trên xe buýt, hay những chiến dịch truyền thông lan tỏa năng lượng tích cực trên mạng xã hội... tất cả đều là minh chứng cho một thế hệ trẻ nhân ái, trách nhiệm.

Tuy nhiên, bên cạnh những mảng sáng đáng tự hào, vẫn còn đó những góc tối đáng báo động. Một bộ phận không nhỏ giới trẻ đang thể hiện sự vô tâm, ích kỷ ngay trong chính gia đình mình. Họ coi sự quan tâm của cha mẹ là phiền phức, chìm đắm trong thế giới ảo mà quên đi kết nối với người thân. Đáng buồn hơn, thái độ hỗn hào, cãi lời cha mẹ không còn là chuyện hiếm. Trong môi trường học đường và xã hội, lối ứng xử lệch chuẩn cũng biểu hiện đa dạng: từ những lời nói thiếu chủ vị, những hành vi bạo lực học đường, đến văn hóa “anh hùng bàn phím”, sẵn sàng buông lời miệt thị, phán xét người khác trên không gian mạng. Những hành vi này không chỉ làm tổn thương người khác mà còn làm xấu đi hình ảnh của chính thế hệ trẻ.

Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến thực trạng này? Về mặt khách quan, sự bận rộn của cha mẹ trong xã hội hiện đại đôi khi khiến họ lơ là việc giáo dục, làm gương cho con cái. Nhà trường dù nỗ lực nhưng đôi khi vẫn nặng về truyền thụ kiến thức hơn là giáo dục nhân cách. Đặc biệt, sự bùng nổ của mạng xã hội với vô vàn thông tin trái chiều đã tác động mạnh mẽ đến hệ giá trị của người trẻ. Về mặt chủ quan, tâm lý muốn khẳng định “cái tôi” của tuổi mới lớn, cộng với sự thiếu hụt kỹ năng sống và ý thức tự tu dưỡng đã khiến không ít bạn trẻ trượt dài trong những hành vi sai lệch. Họ hành động theo bản năng, theo đám đông mà thiếu đi sự suy xét đúng sai.

Cách ứng xử, dù nhỏ, nhưng lại mang đến những hệ quả vô cùng lớn. Lối hành xử tiêu cực sẽ phá vỡ các mối quan hệ tốt đẹp, đẩy con người vào sự cô độc, tự làm hoen ố nhân cách của mình và gây bất ổn cho xã hội. Ngược lại, một lời nói ấm áp, một hành động tử tế có sức mạnh hàn gắn, lan tỏa yêu thương, tạo dựng niềm tin và góp phần xây dựng một cộng đồng nhân văn, đáng sống. Đó chính là nền tảng của sự thành công và hạnh phúc bền vững.

Để xây dựng một thế hệ trẻ với lối ứng xử văn minh, cần có sự chung tay từ nhiều phía. Gia đình phải là cái nôi vững chắc của tình yêu thương và sự giáo dục. Nhà trường cần chú trọng hơn nữa việc dạy làm người. Xã hội cần lan tỏa mạnh mẽ hơn những giá trị tốt đẹp. Nhưng trên hết, yếu tố quyết định nằm ở chính mỗi bạn trẻ. Chúng ta cần nhận thức được tầm quan trọng của việc rèn luyện cách ứng xử, học cách lắng nghe, thấu cảm và chịu trách nhiệm cho lời nói, hành động của mình. Hãy bắt đầu từ việc nói lời cảm ơn, xin lỗi, từ việc dành một nụ cười cho người đối diện.

Hành trình hoàn thiện bản thân là một hành trình dài, và việc trau dồi cách ứng xử là một phần không thể thiếu trên con đường đó. Mỗi bạn trẻ hãy là một nốt nhạc trong trẻo, góp phần tạo nên bản giao hưởng tuyệt vời của cuộc sống bằng chính lối ứng xử văn minh, nhân ái của mình, bắt đầu từ gia đình, lan tỏa ra xã hội.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Dưới đây là một số đề bài tự luận để các em luyện tập thêm, giúp củng cố kiến thức và kỹ năng viết.

1. Đề 1: Trình bày suy nghĩ của anh/chị về hiện tượng "anh hùng bàn phím" - một biểu hiện của cách ứng xử thiếu văn hóa của một bộ phận giới trẻ trên không gian mạng hiện nay.

   Gợi ý: Tập trung phân tích sâu vào một khía cạnh của vấn đề (ứng xử trên mạng xã hội). Cần làm rõ khái niệm "anh hùng bàn phím", thực trạng, nguyên nhân (sự ẩn danh, tâm lý đám đông...), hậu quả (tổn thương tinh thần, tin giả...) và đề xuất giải pháp.

2. Đề 2: Bàn về vai trò của gia đình trong việc hình thành cách ứng xử cho con cái trong xã hội hiện đại.

   Gợi ý: Nhấn mạnh vào luận điểm "nguyên nhân từ gia đình" và "giải pháp từ gia đình". Phân tích tầm quan trọng của việc cha mẹ làm gương, sự cần thiết của việc lắng nghe, chia sẻ thay vì áp đặt.

3. Đề 3: Từ câu nói: "Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau", hãy viết một bài văn nghị luận về sức mạnh của ngôn ngữ trong giao tiếp và ứng xử của tuổi trẻ.

   Gợi ý: Khai thác sức mạnh của lời nói. Phân tích hai mặt: lời nói xây dựng (động viên, khen ngợi) và lời nói sát thương (chê bai, miệt thị). Liên hệ với cách sử dụng ngôn ngữ của giới trẻ hiện nay và rút ra bài học.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau hệ thống hóa toàn bộ quy trình để hoàn thành một bài văn nghị luận về cách ứng xử của tuổi trẻ. Các em đã nắm được cách phân tích đề, xây dựng hệ thống luận điểm logic, và triển khai bài viết với dẫn chứng thuyết phục. Quan trọng hơn cả, thầy/cô hy vọng các em nhận thức sâu sắc rằng, học cách ứng xử không chỉ để làm văn hay, mà là để làm người tốt hơn. Nhân cách của mỗi chúng ta được hình thành từ những hành vi nhỏ nhất. Hãy luôn trau dồi, rèn luyện để trở thành những công dân có văn hóa, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Chúc các em học tốt và vận dụng hiệu quả kiến thức vào bài viết của mình!