Soạn bài Viết Báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề - Ngữ văn - Lớp 10 - Cánh diều

A. Mở đầu: Giới thiệu về Báo cáo kết quả nghiên cứu

Chào các bạn học sinh lớp 10! Trong chương trình Ngữ văn, chúng ta không chỉ học cách cảm thụ tác phẩm văn học mà còn rèn luyện nhiều kĩ năng quan trọng, trong đó có kĩ năng viết. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một kiểu văn bản rất hữu ích và có tính ứng dụng cao: Viết báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề. Đây không chỉ là một bài tập trên lớp mà còn là một kĩ năng cần thiết cho việc học tập ở các bậc cao hơn và cả trong công việc sau này. Bài học này sẽ giúp các bạn nắm vững khái niệm, cấu trúc và quy trình để tạo ra một bản báo cáo khoa học, thuyết phục. Qua đó, các bạn sẽ tự tin trình bày những phát hiện, kiến giải của riêng mình về một vấn đề xã hội hoặc văn học một cách logic và bài bản.

B. Nội dung chính: Hướng dẫn viết Báo cáo kết quả nghiên cứu

1. Tìm hiểu chung về Báo cáo kết quả nghiên cứu

a. Khái niệm

Báo cáo kết quả nghiên cứu là một loại văn bản thông tin, dùng để trình bày một cách hệ thống, chi tiết và đáng tin cậy về kết quả của một quá trình tìm hiểu, khảo sát, phân tích về một vấn đề cụ thể. Mục đích của báo cáo là cung cấp thông tin, làm rõ bản chất của vấn đề và có thể đề xuất các giải pháp liên quan.

Hãy tưởng tượng bạn tò mò về thói quen đọc sách của các bạn trong lớp. Bạn tiến hành khảo sát, phỏng vấn, thu thập số liệu. Sau đó, bạn tổng hợp tất cả những gì tìm được vào một văn bản để trình bày cho cô giáo và cả lớp. Văn bản đó chính là một báo cáo kết quả nghiên cứu ở dạng đơn giản.

b. Đặc điểm của Báo cáo kết quả nghiên cứu

• Tính khách quan: Thông tin, số liệu trong báo cáo phải trung thực, không bị chi phối bởi ý kiến chủ quan của người viết.
• Tính hệ thống: Báo cáo cần được trình bày theo một cấu trúc logic, chặt chẽ, giúp người đọc dễ dàng theo dõi và nắm bắt nội dung.
• Tính xác thực: Mọi kết luận, nhận định đều phải dựa trên những bằng chứng, dữ liệu cụ thể đã được thu thập và phân tích.
• Ngôn ngữ khoa học: Sử dụng thuật ngữ chính xác, câu văn rõ ràng, mạch lạc, giọng văn trang trọng, không dùng từ ngữ biểu cảm cá nhân hay văn nói.

c. Cấu trúc chung của một bài báo cáo

Một bài báo cáo kết quả nghiên cứu thường bao gồm ba phần chính, tương tự như cấu trúc của một bài văn nghị luận:

1. Phần mở đầu: Nêu lí do chọn đề tài, mục đích, đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
2. Phần nội dung chính: Trình bày các kết quả tìm hiểu, phân tích được. Đây là phần trọng tâm của báo cáo.
3. Phần kết luận: Tóm tắt lại kết quả, khẳng định ý nghĩa của nghiên cứu và có thể đề xuất kiến nghị.

2. Quy trình thực hiện một đề tài nghiên cứu

Để có một bản báo cáo chất lượng, chúng ta cần tuân thủ một quy trình gồm các bước khoa học. Dưới đây là 4 bước cơ bản các bạn cần nắm vững.

a. Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là giai đoạn nền tảng, quyết định đến sự thành công của toàn bộ quá trình nghiên cứu.

• Lựa chọn đề tài: Đề tài nghiên cứu nên là một vấn đề bạn thực sự quan tâm, có ý nghĩa và vừa sức. Ví dụ: "Ảnh hưởng của mạng xã hội đến việc học tập của học sinh trường THPT X", "Vấn đề bạo lực học đường trong các tác phẩm văn học hiện đại", "Thói quen sử dụng đồ nhựa một lần của giới trẻ hiện nay".
• Xác định mục đích nghiên cứu: Bạn thực hiện nghiên cứu này để làm gì? Để tìm hiểu thực trạng? Để chỉ ra nguyên nhân? Hay để đề xuất giải pháp? Ví dụ: Với đề tài về mạng xã hội, mục đích có thể là "chỉ ra những tác động tích cực và tiêu cực của mạng xã hội đến kết quả học tập của học sinh".
• Xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng là ai, cái gì? (Học sinh trường THPT X). Phạm vi là ở đâu, khi nào? (Trong khuôn viên trường, trong năm học 2023-2024). Việc giới hạn đối tượng và phạm vi giúp đề tài không bị quá rộng và khó kiểm soát.
• Xây dựng đề cương sơ lược: Lập dàn ý ban đầu cho bài báo cáo, xác định các luận điểm chính cần trình bày.

b. Bước 2: Tìm ý và thu thập thông tin

Sau khi đã có đề cương, bạn cần thu thập các "nguyên liệu" để xây dựng bài viết của mình.

• Tìm kiếm tài liệu: Đọc sách, báo, các bài nghiên cứu đã có trên Internet về vấn đề bạn quan tâm. Lưu ý chọn các nguồn uy tín (trang web của các tổ chức giáo dục, báo chí chính thống...).
• Khảo sát thực tế: Đây là bước quan trọng để thu thập số liệu sơ cấp. Bạn có thể:
  • Thiết kế phiếu hỏi: Tạo các câu hỏi trắc nghiệm và tự luận trên Google Forms hoặc giấy để khảo sát một nhóm đối tượng.
  • Phỏng vấn: Trò chuyện trực tiếp với một vài cá nhân tiêu biểu để lấy thông tin sâu hơn.
• Ghi chép và tổng hợp thông tin: Ghi lại tất cả những gì tìm được một cách có hệ thống. Trích dẫn rõ nguồn nếu bạn lấy thông tin từ tài liệu khác để tránh đạo văn.

c. Bước 3: Viết báo cáo

Đây là lúc bạn sắp xếp các ý tưởng và dữ liệu đã thu thập thành một văn bản hoàn chỉnh dựa trên đề cương chi tiết.

Dàn ý chi tiết cho một bài báo cáo:

1. Tên báo cáo: Ngắn gọn, nêu bật được nội dung chính.
2. Thông tin người thực hiện: Họ tên, lớp, trường.
3. Phần 1: Mở đầu
   • Lí do chọn đề tài: Nêu tầm quan trọng, tính cấp thiết của vấn đề.
   • Mục đích nghiên cứu: Trả lời câu hỏi "Nghiên cứu để làm gì?".
   • Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Giới hạn rõ ràng.
   • Phương pháp nghiên cứu: Nêu các cách bạn đã dùng (nghiên cứu tài liệu, khảo sát, phỏng vấn...).
4. Phần 2: Nội dung chính (Kết quả nghiên cứu)
   • Trình bày các kết quả đã tìm hiểu được theo một trình tự logic (ví dụ: từ thực trạng -> nguyên nhân -> hậu quả).
   • Mỗi luận điểm lớn là một mục. Trong mỗi mục, trình bày các luận cứ nhỏ hơn.
   • Sử dụng các số liệu, biểu đồ, bảng biểu thu thập được để minh họa và tăng tính thuyết phục.
   • Phân tích, nhận xét về các số liệu đó chứ không chỉ liệt kê.
5. Phần 3: Kết luận và kiến nghị
   • Kết luận: Tóm tắt ngắn gọn những kết quả quan trọng nhất của nghiên cứu. Khẳng định mục đích nghiên cứu đã đạt được hay chưa.
   • Kiến nghị (nếu có): Dựa trên kết quả, đề xuất một vài giải pháp khả thi để cải thiện vấn đề.
6. Tài liệu tham khảo (nếu có): Liệt kê danh sách các sách, bài báo, trang web bạn đã sử dụng.

d. Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đừng nộp bài ngay sau khi viết xong! Hãy dành thời gian đọc lại và chỉnh sửa để bài báo cáo được tốt nhất.

• Kiểm tra nội dung: Các luận điểm đã đủ rõ ràng chưa? Dẫn chứng có thuyết phục không? Logic trình bày có hợp lí không?
• Kiểm tra hình thức: Lỗi chính tả, ngữ pháp. Cách trình bày đã đúng chuẩn một văn bản khoa học chưa (căn lề, giãn dòng, đánh số mục...).
• Đọc cho bạn bè hoặc thầy cô nghe: Nhờ người khác đọc và góp ý là một cách rất hay để phát hiện những lỗi mình không nhận ra.

3. Phân tích bài viết tham khảo (SGK trang 53)

Bây giờ, chúng ta hãy cùng phân tích bài báo cáo mẫu trong sách giáo khoa: "Báo cáo kết quả nghiên cứu về thực trạng sử dụng điện thoại thông minh trong giờ học của học sinh trường THPT A".

a. Phân tích cấu trúc

• Tên báo cáo: Rõ ràng, nêu bật vấn đề, đối tượng và địa điểm.
• Mở đầu: Tác giả đã trình bày đầy đủ các mục: lí do chọn đề tài (sự phổ biến của smartphone và tác động hai mặt), mục đích, đối tượng (100 học sinh khối 10), phạm vi và phương pháp (khảo sát bằng phiếu hỏi).
• Nội dung chính - Kết quả nghiên cứu:
  • Mục 1: Thực trạng sử dụng điện thoại thông minh trong giờ học. Tác giả đưa ra số liệu cụ thể (92% học sinh sử dụng) và phân tích mục đích sử dụng (tra cứu tài liệu, lướt mạng xã hội, chơi game...).
  • Mục 2: Nguyên nhân của thực trạng. Phân tích từ hai phía: chủ quan (ý thức học sinh) và khách quan (bài giảng chưa hấp dẫn, sự quản lí của giáo viên).
  • Mục 3: Tác động của việc sử dụng điện thoại. Nêu cả mặt tích cực (hỗ trợ học tập) và tiêu cực (mất tập trung, ảnh hưởng sức khỏe).
  Điểm mạnh: Các mục được sắp xếp logic, mỗi luận điểm đều có số liệu từ khảo sát đi kèm để chứng minh, làm tăng độ tin cậy.
• Kết luận và kiến nghị:
  • Kết luận: Tóm tắt lại thực trạng và tác động hai mặt của vấn đề.
  • Kiến nghị: Đề xuất giải pháp cho cả học sinh (nâng cao ý thức) và giáo viên/nhà trường (đổi mới phương pháp, xây dựng quy định).

b. Nhận xét về cách trình bày và ngôn ngữ

• Cách trình bày: Rõ ràng, các phần, các mục được đánh số thứ tự khoa học, giúp người đọc dễ theo dõi.
• Ngôn ngữ: Sử dụng ngôn ngữ khách quan, trang trọng. Ví dụ: "kết quả khảo sát cho thấy", "thực trạng trên xuất phát từ những nguyên nhân"... Tác giả không dùng các từ ngữ biểu cảm như "rất buồn", "thật đáng lo ngại" mà để số liệu tự nói lên vấn đề.

Bài viết tham khảo là một ví dụ điển hình và chuẩn mực cho một báo cáo kết quả nghiên cứu ở cấp độ học sinh. Các bạn hãy học tập cách triển khai ý và sử dụng số liệu từ bài mẫu này nhé!

4. Thực hành viết báo cáo

Bây giờ là lúc chúng ta vận dụng những kiến thức đã học vào bài tập cụ thể trong sách giáo khoa trang 55.

Đề bài: Hãy viết báo cáo kết quả nghiên cứu về một trong hai vấn đề sau:
1. Một vấn đề về đời sống xã hội mà bạn quan tâm (ví dụ: ô nhiễm môi trường nơi em ở, văn hóa ứng xử nơi công cộng của giới trẻ hiện nay,...).
2. Một vấn đề về văn học (ví dụ: vẻ đẹp của một hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm đã học, đặc điểm thơ của một tác giả,...).

a. Gợi ý lựa chọn và triển khai đề tài 1 (Vấn đề xã hội)

Đề tài gợi ý: Báo cáo kết quả nghiên cứu về thói quen đọc sách của học sinh khối 10, trường THPT [Tên trường bạn].

Dàn ý triển khai:

1. Mở đầu:
   • Lí do: Tầm quan trọng của việc đọc sách, sự bùng nổ của các phương tiện giải trí nghe nhìn có thể ảnh hưởng đến thói quen đọc sách.
   • Mục đích: Tìm hiểu thực trạng đọc sách, chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp khuyến khích văn hóa đọc.
   • Đối tượng & Phạm vi: 100 học sinh khối 10 trường bạn.
   • Phương pháp: Khảo sát bằng phiếu hỏi (Google Forms), phỏng vấn ngắn.
2. Nội dung chính:
   • Chương 1: Thực trạng thói quen đọc sách.
     • Tần suất đọc sách (bao nhiêu bạn đọc hàng ngày/hàng tuần/hiếm khi?).
     • Thời lượng dành cho việc đọc sách mỗi ngày/tuần.
     • Thể loại sách yêu thích (văn học, kỹ năng sống, khoa học...).
     • Hình thức đọc (sách giấy, ebook, sách nói).
     (Trình bày kết quả dưới dạng số liệu %, biểu đồ tròn/cột).
   • Chương 2: Các yếu tố ảnh hưởng đến thói quen đọc sách.
     • Yếu tố chủ quan: Nhận thức về lợi ích của việc đọc, sở thích cá nhân, không có thời gian...
     • Yếu tố khách quan: Sự hấp dẫn của mạng xã hội/game, không có nguồn sách hay, ảnh hưởng từ gia đình/bạn bè...
3. Kết luận và Kiến nghị:
   • Kết luận: Tóm tắt thực trạng (ví dụ: tỉ lệ đọc còn thấp, chủ yếu đọc truyện tranh/ngôn tình...).
   • Kiến nghị:
     • Với học sinh: Tự giác sắp xếp thời gian, tìm thể loại mình yêu thích.
     • Với nhà trường: Tổ chức ngày hội sách, cuộc thi review sách, làm phong phú thư viện.

b. Gợi ý lựa chọn và triển khai đề tài 2 (Vấn đề văn học)

Đề tài gợi ý: Báo cáo kết quả nghiên cứu về hình tượng người anh hùng nghĩa sĩ trong tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" của Nguyễn Đình Chiểu.

Dàn ý triển khai:

1. Mở đầu:
   • Lí do: "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" là tượng đài bất hủ về người nông dân đánh giặc. Hình tượng người nghĩa sĩ có vẻ đẹp độc đáo, khác biệt trong văn học trung đại.
   • Mục đích: Làm rõ những vẻ đẹp của hình tượng người anh hùng nghĩa sĩ qua tác phẩm.
   • Đối tượng & Phạm vi: Hình tượng người nghĩa sĩ trong tác phẩm "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc".
   • Phương pháp: Phân tích văn bản, tổng hợp, so sánh.
2. Nội dung chính:
   • Chương 1: Nguồn gốc xuất thân và vẻ đẹp bình dị của người nghĩa sĩ.
     • Họ là những người nông dân chân lấm tay bùn ("Cui cút làm ăn; toan lo nghèo khó").
     • Cuộc sống của họ gắn liền với ruộng đồng, lam lũ, chất phác. Phân tích các chi tiết, hình ảnh minh họa.
   • Chương 2: Vẻ đẹp của lòng yêu nước và tinh thần tự nguyện đánh giặc.
     • Nỗi lòng căm thù giặc sâu sắc ("Mùi tinh chiên vấy vá...", "Bữa thấy bòng bong...").
     • Hành động tự nguyện, không đợi lệnh triều đình ("Nào đợi ai đòi, ai bắt...", "Chẳng thèm trốn ngược trốn xuôi...").
   • Chương 3: Vẻ đẹp hào hùng, bi tráng trong chiến đấu và hi sinh.
     • Sự đối lập giữa vũ khí thô sơ (gậy tầm vông, lưỡi dao phay) với vũ khí hiện đại của giặc.
     • Khí thế tấn công mạnh mẽ, áp đảo tinh thần quân thù ("đâm ngang mấy thằng...", "kèo r Pratap...").
     • Sự hi sinh của họ mang ý nghĩa cao cả, hóa thành bất tử ("Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc...", "tiếng vang như mõ...").
3. Kết luận:
   • Kết luận: Khẳng định lại những vẻ đẹp chính (bình dị, yêu nước, anh hùng). Nguyễn Đình Chiểu đã lần đầu tiên xây dựng thành công tượng đài nghệ thuật hoành tráng về người nông dân trong văn học.
   • Mở rộng: So sánh ngắn gọn với hình tượng người anh hùng trong các tác phẩm khác (ví dụ: người tráng sĩ trong thơ Phạm Ngũ Lão) để thấy nét độc đáo.

C. Câu hỏi ôn tập

Để củng cố kiến thức, các bạn hãy thử trả lời các câu hỏi tự luận sau đây nhé.

1. Câu 1: Báo cáo kết quả nghiên cứu khác với một bài văn biểu cảm về cùng một sự việc (ví dụ: ô nhiễm môi trường) ở những điểm nào? (Gợi ý: xét về mục đích, ngôn ngữ, tính chất).
   Hướng dẫn trả lời: So sánh trên các phương diện: mục đích (báo cáo - cung cấp thông tin khách quan; văn biểu cảm - bày tỏ cảm xúc chủ quan), ngôn ngữ (báo cáo - khoa học, chính xác; biểu cảm - giàu hình ảnh, cảm xúc), cấu trúc (báo cáo - chặt chẽ, logic; biểu cảm - linh hoạt hơn).
2. Câu 2: Tại sao việc thu thập số liệu (khảo sát, phỏng vấn) lại quan trọng trong một báo cáo nghiên cứu về vấn đề xã hội?
   Hướng dẫn trả lời: Số liệu là bằng chứng xác thực, giúp các nhận định, kết luận trong báo cáo trở nên đáng tin cậy, khách quan, có sức thuyết phục cao, tránh việc suy diễn chủ quan, vô căn cứ.
3. Câu 3: Dựa vào các gợi ý ở phần Thực hành, hãy lập một đề cương chi tiết cho đề tài: "Ảnh hưởng của việc sử dụng tai nghe thường xuyên đến sức khỏe và kết quả học tập của học sinh".
   Hướng dẫn trả lời: Xây dựng đề cương gồm 3 phần chính: Mở đầu (lí do, mục đích...), Nội dung (Thực trạng -> Nguyên nhân -> Hậu quả/Tác động), Kết luận và Kiến nghị. Trong phần nội dung, cần chia thành các mục nhỏ và nêu rõ các ý sẽ trình bày.

D. Kết luận & Tóm tắt

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau khám phá cách viết một báo cáo kết quả nghiên cứu một cách bài bản và khoa học. Các bạn hãy ghi nhớ bốn bước cốt lõi: Chuẩn bị, Tìm ý và Thu thập thông tin, Viết báo cáo, và Chỉnh sửa hoàn thiện. Kĩ năng viết báo cáo không chỉ giúp bạn hoàn thành tốt bài tập Ngữ văn mà còn trang bị một công cụ tư duy logic, sắc bén để khám phá thế giới xung quanh. Đừng ngần ngại chọn một vấn đề bạn thực sự tâm huyết và bắt tay vào thực hiện bài nghiên cứu đầu tiên của mình. Chúc các bạn thành công và tạo ra những sản phẩm chất lượng!