Soạn bài Viết cảm nghĩ về thơ tám chữ - Ngữ văn - Lớp 9 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Viết văn không chỉ là sắp xếp câu chữ mà còn là hành trình bày tỏ tâm hồn, cảm xúc của mình trước những vẻ đẹp của cuộc sống và nghệ thuật. Một trong những kỹ năng quan trọng giúp các em làm được điều đó là viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một tác phẩm văn học. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu cách viết một đoạn văn thật hay, thật sâu sắc về một bài thơ tám chữ. Bài học này không chỉ giúp các em hoàn thành tốt yêu cầu trong sách giáo khoa Ngữ văn 9 - Chân trời sáng tạo, trang 25 mà còn trang bị cho các em công cụ để cảm nhận và chia sẻ vẻ đẹp của thơ ca. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững quy trình 4 bước, từ chuẩn bị đến hoàn thiện, để tự tin viết nên những đoạn văn giàu cảm xúc và thuyết phục.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu yêu cầu của kiểu bài

Trước khi bắt tay vào viết, việc đầu tiên và quan trọng nhất là hiểu rõ chúng ta cần phải làm gì. Kiểu bài “Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ” có những yêu cầu riêng về cả nội dung và hình thức mà các em cần nắm vững.

1.1. Thế nào là đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ?

Đây là kiểu bài yêu cầu các em trình bày những suy nghĩ, cảm xúc, ấn tượng và đánh giá của cá nhân mình sau khi đọc một bài thơ được viết theo thể thơ tám chữ. Nó không đơn thuần là việc tóm tắt nội dung hay phân tích các biện pháp nghệ thuật một cách khô khan. Thay vào đó, các em cần thể hiện được sự rung động của tâm hồn mình trước những vần thơ, hình ảnh, và thông điệp mà tác giả gửi gắm. Cảm nghĩ phải xuất phát từ sự chân thành nhưng cũng phải dựa trên cơ sở phân tích, cảm nhận sâu sắc về tác phẩm.

Ghi lại cảm nghĩ là sự kết hợp hài hòa giữa lý trí (phân tích) và tình cảm (cảm xúc cá nhân). Bài viết hay là bài viết vừa cho thấy em hiểu bài thơ, vừa thể hiện được dấu ấn riêng của người viết.

1.2. Yêu cầu về nội dung và hình thức

Để đoạn văn đạt điểm cao, các em cần đáp ứng các tiêu chí sau:

Về nội dung

Giới thiệu được bài thơ và tác giả: Mở đầu cần nêu được tên bài thơ, tác giả để người đọc biết em đang nói về tác phẩm nào.
Nêu được cảm nghĩ chủ đạo: Xác định và trình bày rõ ràng cảm xúc, ấn tượng sâu sắc nhất của em về bài thơ (ví dụ: sự xúc động, niềm tự hào, sự đồng cảm, nỗi trăn trở,...).
Làm rõ cảm nghĩ bằng các lí lẽ và dẫn chứng: Đây là phần quan trọng nhất. Em phải giải thích được tại sao mình lại có cảm xúc đó. Hãy trích dẫn những câu thơ, phân tích các hình ảnh đặc sắc, từ ngữ giàu sức gợi, các biện pháp tu từ, nhịp điệu... để làm sáng tỏ cho cảm nghĩ của mình.
Đánh giá chung về giá trị của bài thơ: Khẳng định lại ý nghĩa, giá trị nội dung hoặc nghệ thuật của bài thơ đã tác động đến em như thế nào.

Về hình thức

Đảm bảo cấu trúc một đoạn văn: Có câu mở đoạn, các câu phát triển ý và câu kết đoạn. Các câu văn phải liên kết chặt chẽ với nhau về mặt logic và ý nghĩa.
Dung lượng phù hợp: Tuân thủ yêu cầu về độ dài (ví dụ: khoảng 200 chữ như trong SGK).
Diễn đạt trong sáng, mạch lạc: Sử dụng từ ngữ chính xác, giàu hình ảnh và biểu cảm. Câu văn đúng ngữ pháp.
Không mắc lỗi chính tả, dùng từ, đặt câu.

2. Hướng dẫn phân tích đề bài tham khảo (SGK trang 25)

Để hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ cùng nhau phân tích đề bài cụ thể trong sách giáo khoa:

Đề bài: Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về một trong hai bài thơ: Sang thu (Hữu Thỉnh) hoặc Nói với con (Y Phương).

2.1. Đọc và phân tích đề bài

Khi đọc đề, các em cần gạch chân dưới những từ khóa quan trọng để xác định đúng yêu cầu.

"Viết đoạn văn": Yêu cầu về hình thức là một đoạn văn hoàn chỉnh, không phải bài văn.
"khoảng 200 chữ": Yêu cầu về dung lượng. Các em có thể viết xê dịch một chút nhưng không nên quá ngắn hoặc quá dài.
"ghi lại cảm nghĩ": Yêu cầu về nội dung chính, trọng tâm là cảm xúc, suy nghĩ cá nhân.
"một trong hai bài thơ: Sang thu hoặc Nói với con": Giới hạn về đối tượng, phạm vi tác phẩm. Em được quyền lựa chọn 1 trong 2 bài.

2.2. Xác định các yêu cầu chính cần thực hiện

Từ việc phân tích trên, chúng ta rút ra những nhiệm vụ cụ thể cần làm:

Lựa chọn tác phẩm: Chọn bài thơ mà em cảm thấy yêu thích, có nhiều cảm xúc và ý tưởng để viết nhất, có thể là "Sang thu" hoặc "Nói với con".
Xác định cảm xúc chủ đạo: Với "Sang thu", đó có thể là cảm giác ngỡ ngàng, tinh tế trước những biến chuyển của thiên nhiên và những suy ngẫm về đời người. Với "Nói với con", đó có thể là niềm xúc động, tự hào về tình cha con và cội nguồn dân tộc.
Tìm dẫn chứng và lí lẽ: Soát lại bài thơ, chọn những câu thơ, hình ảnh, từ ngữ đắt giá nhất để minh họa cho cảm xúc chủ đạo của mình.
Sắp xếp ý tưởng thành một đoạn văn: Xây dựng bố cục Mở - Thân - Kết cho đoạn văn, đảm bảo logic và sự liền mạch.

3. Quy trình 4 bước viết đoạn văn hoàn chỉnh

Để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ vừa sâu sắc vừa mạch lạc, các em hãy tuân thủ quy trình 4 bước sau đây. Quy trình này sẽ giúp các em không bỏ sót ý và xây dựng bài viết một cách khoa học.

Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là bước nền tảng, quyết định chất lượng của đoạn văn. Sự chuẩn bị càng kĩ lưỡng, bài viết của em càng sâu sắc.

Lựa chọn bài thơ

Hãy chọn bài thơ thực sự chạm đến cảm xúc của em. Khi có sự yêu thích, em sẽ có nhiều điều để nói và bài viết sẽ chân thực hơn.

Đọc kĩ và cảm nhận bài thơ

Đừng chỉ đọc một lần! Hãy đọc bài thơ nhiều lần, đọc thành tiếng để cảm nhận nhịp điệu, âm hưởng. Trong quá trình đọc, hãy trả lời các câu hỏi:

Bài thơ gợi cho em cảm xúc chung là gì? (Bâng khuâng, xao xuyến, tự hào, trầm lắng,...)
Hình ảnh, câu thơ nào để lại ấn tượng mạnh mẽ nhất? Tại sao?
Tác giả đã sử dụng những từ ngữ, biện pháp tu từ nào đặc sắc? Chúng có tác dụng gì trong việc biểu đạt cảm xúc?
Thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm là gì? Em có đồng cảm với thông điệp đó không?

Xác định cảm xúc chủ đạo

Sau khi đọc và cảm nhận, hãy chọn ra một cảm xúc hoặc một ấn tượng sâu sắc nhất để làm ý chính, làm "linh hồn" cho cả đoạn văn. Ví dụ, với "Sang thu", cảm xúc chủ đạo có thể là sự rung động tinh tế trước khoảnh khắc giao mùa và những suy tư về sự trưởng thành.

Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý

Bước này giúp hệ thống hóa những cảm xúc và suy nghĩ của em một cách logic.

Tìm ý cho đoạn văn

Dựa vào cảm xúc chủ đạo đã xác định, hãy liệt kê ra các ý nhỏ sẽ triển khai. Ví dụ, với cảm nghĩ về sự tinh tế trong bài "Sang thu", em có thể tìm các ý:

Cảm nhận tinh tế qua khứu giác và xúc giác ("hương ổi", "gió se").
Cảm nhận tinh tế qua thị giác và liên tưởng ("sương chùng chình", "sông được lúc dềnh dàng").
Sự tinh tế trong suy ngẫm về con người và cuộc đời ở cuối bài.

Lập dàn ý chi tiết

Sắp xếp các ý đã tìm được theo một dàn ý 3 phần:

Mở đoạn (1-2 câu): Giới thiệu tác giả, tác phẩm và nêu khái quát cảm nghĩ chủ đạo của em về bài thơ.
Thân đoạn (5-7 câu):
- Câu 1: Trình bày cụ thể cảm xúc, ấn tượng đó.
- Câu 2-6: Lần lượt phân tích các dẫn chứng (câu thơ, hình ảnh, từ ngữ...) để làm sáng tỏ cho cảm xúc ấy. Mỗi dẫn chứng nên đi kèm với lời bình giảng ngắn gọn về nghệ thuật và tác dụng của nó trong việc khơi gợi cảm xúc.
- Các câu phải được liên kết với nhau bằng các từ nối, cụm từ chuyển ý để đoạn văn mạch lạc.
Kết đoạn (1-2 câu): Khẳng định lại cảm nghĩ, nêu lên ý nghĩa của bài thơ đối với bản thân hoặc giá trị chung của tác phẩm.

Bước 3: Viết đoạn văn

Dựa vào dàn ý đã lập, bây giờ là lúc em "chắp bút" viết thành đoạn văn hoàn chỉnh.

Viết câu mở đoạn ấn tượng

Câu mở đoạn cần ngắn gọn nhưng phải giới thiệu được đầy đủ thông tin cần thiết và tạo sự hấp dẫn.
Ví dụ: "Với những vần thơ tinh tế và giàu suy tưởng, Hữu Thỉnh đã để lại trong lòng độc giả những rung cảm sâu sắc về khoảnh khắc giao mùa của đất trời và của lòng người qua thi phẩm Sang thu."

Triển khai thân đoạn logic

Bám sát dàn ý, viết từng câu một. Hãy nhớ rằng, mỗi câu trong thân đoạn đều phải phục vụ cho việc làm rõ cảm xúc chủ đạo. Kết hợp nhuần nhuyễn giữa việc trích dẫn thơ và lời bình của mình. Sử dụng các từ ngữ biểu cảm và các cụm từ nối như: "Thật vậy,", "Đặc biệt,", "Không chỉ vậy,", "Có lẽ, ấn tượng sâu sắc nhất là..." để các ý được liên kết mượt mà.

Viết câu kết đoạn lắng đọng

Câu kết cần tóm lại được tinh thần của cả đoạn và để lại dư âm trong lòng người đọc.
Ví dụ: "Gấp lại trang thơ, những vần thơ của Hữu Thỉnh vẫn còn ngân vang, nhắc nhở ta về vẻ đẹp của thiên nhiên và những giá trị sâu sắc của sự từng trải trong cuộc đời."

Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đừng bao giờ nộp bài ngay sau khi viết xong. Hãy dành thời gian đọc lại và chỉnh sửa. Đây là bước quan trọng để nâng cao chất lượng bài viết.

Sử dụng checklist để rà soát lỗi

Về nội dung: Đoạn văn đã nêu được cảm nghĩ chủ đạo chưa? Các lí lẽ và dẫn chứng có thuyết phục không? Có đi lạc đề không?
Về hình thức: Cấu trúc 3 phần đã rõ ràng chưa? Dung lượng có phù hợp yêu cầu không?
Về diễn đạt: Câu văn có trong sáng, mạch lạc không? Có lỗi chính tả, ngữ pháp, dùng từ nào không?

Sau khi kiểm tra và sửa chữa, em sẽ có một đoạn văn hoàn chỉnh và chất lượng.

4. Bài văn mẫu tham khảo

Dưới đây là hai đoạn văn mẫu để các em tham khảo cách triển khai ý tưởng và diễn đạt.

4.1. Bài mẫu 1: Cảm nghĩ về bài thơ "Sang thu" của Hữu Thỉnh (khoảng 200 chữ)

Mỗi khi đọc lại bài thơ "Sang thu", lòng tôi lại dâng lên một cảm giác bâng khuâng, xao xuyến trước những cảm nhận tinh tế của nhà thơ Hữu Thỉnh về khoảnh khắc giao mùa. Tín hiệu đầu tiên của mùa thu không phải là sắc vàng của lá hay màu xanh của trời, mà là một hương vị rất đỗi thân quen: "Bỗng nhận ra hương ổi / Phả vào trong gió se". Chỉ bằng khứu giác và xúc giác, tác giả đã nắm bắt được cái hồn của mùa thu nơi làng quê Bắc Bộ, một sự chuyển mình nhẹ nhàng mà chỉ những tâm hồn nhạy cảm mới có thể nhận ra. Không chỉ vậy, không gian mùa thu còn được mở ra với những hình ảnh giàu sức gợi: "Sông được lúc dềnh dàng / Chim bắt đầu vội vã". Sự đối lập giữa cái chậm rãi của dòng sông và sự hối hả của đàn chim đã khắc họa một bức tranh thiên nhiên sống động, chứa đựng nhiều suy tư. Đặc biệt, hai câu thơ cuối "Sấm cũng bớt bất ngờ / Trên hàng cây đứng tuổi" là một tầng nghĩa sâu sắc về con người, về sự vững vàng, trầm tĩnh khi đã đi qua những giông bão của cuộc đời. "Sang thu" không chỉ là bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn là những chiêm nghiệm ý nghĩa, khiến ta thêm yêu và trân trọng từng khoảnh khắc của cuộc sống.

4.2. Bài mẫu 2: Cảm nghĩ về bài thơ "Nói với con" của Y Phương (khoảng 200 chữ)

"Nói với con" của Y Phương là một trong những bài thơ để lại trong tôi niềm xúc động và tự hào sâu sắc về tình phụ tử và cội nguồn dân tộc. Lời thơ mộc mạc, giản dị như chính lời tâm tình của người cha dành cho đứa con thân yêu. Cha nói với con về cội nguồn sinh dưỡng, không chỉ là tình yêu thương của cha mẹ mà còn là sự đùm bọc của "đồng mình": "Đan lờ cài nan hoa / Vách nhà ken câu hát". Những hình ảnh thơ gần gũi, đậm chất miền núi đã vẽ nên một không gian văn hóa ấm áp, là cái nôi nuôi dưỡng con khôn lớn. Từ đó, người cha nhắn nhủ con về những phẩm chất cao đẹp của "người đồng mình": sống mạnh mẽ, kiên cường "như sông như suối", thủy chung, gắn bó với quê hương dù còn nhiều gian khó. Hình ảnh "Lên thác xuống ghềnh / Không lo cực nhọc" và "Người đồng mình thô sơ da thịt / Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con" đã tạc nên một tượng đài về ý chí và nghị lực sống. Bài thơ không chỉ là lời dặn dò của một người cha, mà còn là khúc ca tự hào về sức sống bền bỉ, mãnh liệt của dân tộc mình, khơi dậy trong tôi tình yêu và ý thức trách nhiệm với quê hương, nguồn cội.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Câu hỏi 1: Nêu những điểm khác biệt cơ bản giữa việc tóm tắt nội dung một bài thơ và viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về bài thơ đó.
Gợi ý trả lời: Phân biệt dựa trên mục đích (tóm tắt - tái hiện khách quan; cảm nghĩ - bày tỏ chủ quan), nội dung (tóm tắt - ý chính, sự việc; cảm nghĩ - cảm xúc, đánh giá cá nhân), và ngôn ngữ (tóm tắt - trung tính; cảm nghĩ - giàu cảm xúc, hình ảnh).
Câu hỏi 2: Lập dàn ý chi tiết cho đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một khổ thơ mà em yêu thích nhất trong bài "Nói với con".
Gợi ý trả lời: Chọn một khổ thơ (ví dụ khổ 2). Lập dàn ý 3 phần: Mở đoạn (giới thiệu khổ thơ và cảm xúc chung), Thân đoạn (phân tích các hình ảnh "sống trên đá không chê đá gập ghềnh", "sống trong thung không chê thung nghèo đói"... để làm rõ vẻ đẹp tâm hồn người đồng mình), Kết đoạn (khẳng định lại ấn tượng và ý nghĩa của khổ thơ).
Câu hỏi 3: Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về vẻ đẹp của những tín hiệu giao mùa trong khổ thơ đầu bài "Sang thu".
Gợi ý trả lời: Bám sát nội dung khổ 1. Tập trung vào các tín hiệu: "hương ổi", "gió se", "sương chùng chình". Phân tích sự tinh tế của tác giả khi cảm nhận mùa thu bằng nhiều giác quan. Thể hiện sự rung động của em trước những hình ảnh thơ độc đáo và bình dị đó.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về cách viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Các em hãy ghi nhớ quy trình 4 bước: Chuẩn bị - Lập dàn ý - Viết bài - Chỉnh sửa. Đây chính là chìa khóa để tạo ra một đoạn văn sâu sắc, mạch lạc và giàu cảm xúc. Kỹ năng này không chỉ giúp các em đạt điểm tốt trong môn Ngữ văn mà còn bồi đắp cho tâm hồn, giúp các em biết cách cảm nhận và trân trọng vẻ đẹp của thơ ca cũng như cuộc sống. Hãy thường xuyên luyện tập bằng cách viết về những bài thơ khác mà em yêu thích. Chúc các em luôn tìm thấy niềm vui và sự say mê trong học tập!