Soạn bài Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ (trang 48)
A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Thơ ca là tiếng lòng, là nơi những cảm xúc sâu kín nhất của con người được chắp cánh bay bổng. Để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của một tác phẩm thơ, việc đọc và thấu hiểu thôi là chưa đủ, chúng ta cần học cách diễn tả những rung động của mình thành lời. Bài học hôm nay sẽ hướng dẫn các em một kĩ năng quan trọng: viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Đây không chỉ là dạng bài thường gặp trong các bài kiểm tra, bài thi mà còn là cầu nối giúp các em kết nối sâu sắc hơn với thế giới thi ca, bồi dưỡng tâm hồn và rèn luyện khả năng diễn đạt. Qua bài giảng này, các em sẽ nắm vững phương pháp, cấu trúc và có thể tự tin viết nên những đoạn văn giàu cảm xúc, tinh tế và sâu sắc.
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Tìm hiểu chung về kiểu bài viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ
1.1. Khái niệm
Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ là kiểu bài nghị luận văn học, trong đó người viết trình bày những cảm xúc, suy ngẫm, đánh giá của cá nhân về nội dung và nghệ thuật của một bài thơ tám chữ cụ thể. Đây là sự kết hợp giữa lí trí (phân tích các yếu tố nghệ thuật) và tình cảm (bày tỏ rung động cá nhân), trong đó yếu tố cảm xúc đóng vai trò chủ đạo.
Khác với phân tích thơ thuần túy, bài viết cảm nghĩ cho phép cái "tôi" của người viết được thể hiện rõ nét hơn. Các em không chỉ chỉ ra các biện pháp tu từ, hình ảnh, ngôn từ mà còn phải nói lên được những chi tiết đó đã tác động đến tâm hồn mình như thế nào.
1.2. Yêu cầu đối với kiểu bài
Để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ hay và đạt điểm cao, các em cần đáp ứng các yêu cầu sau:
Về nội dung:
- Bám sát văn bản: Mọi cảm xúc, suy nghĩ đều phải xuất phát từ chính bài thơ, từ những câu chữ, hình ảnh cụ thể trong tác phẩm.
- Thể hiện cảm xúc chân thực: Đoạn văn cần thể hiện rõ rung động, suy tư của người viết. Đó có thể là sự đồng cảm, yêu mến, trân trọng, xót xa, hay tự hào...
- Kết hợp lí lẽ và cảm xúc: Cảm xúc phải được lí giải bằng những phân tích xác đáng về nghệ thuật. Tại sao hình ảnh đó lại gợi cho em cảm xúc này? Tại sao cách dùng từ đó lại đặc biệt?...
- Ý tưởng rõ ràng, sâu sắc: Cần có một cảm nhận chủ đạo, xuyên suốt cả đoạn văn, tránh lan man, mỗi câu nói một ý không liên quan.
Về hình thức:
- Đảm bảo cấu trúc đoạn văn: Có câu mở đoạn, các câu phát triển ý (thân đoạn) và câu kết đoạn.
- Diễn đạt trong sáng, mạch lạc: Sử dụng từ ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm. Câu văn có sự liên kết chặt chẽ.
- Độ dài phù hợp: Tuân thủ yêu cầu về dung lượng (ví dụ: khoảng 200 chữ hoặc 12-15 câu).
- Không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp.
1.3. Phân biệt với các dạng bài tương tự
Nhiều bạn thường nhầm lẫn giữa "ghi lại cảm nghĩ" và "phân tích". Chúng ta hãy cùng làm rõ nhé:
- So sánh với phân tích thơ:
- Phân tích thơ: Tập trung vào việc "mổ xẻ" tác phẩm một cách khách quan, làm rõ các giá trị nội dung và nghệ thuật, các tầng ý nghĩa. Yếu tố lí trí chiếm ưu thế.
- Ghi lại cảm nghĩ: Tập trung vào sự tác động của bài thơ đến tâm hồn người đọc. Yếu tố cảm xúc, chủ quan được đặt lên hàng đầu, nhưng vẫn phải dựa trên cơ sở phân tích.
- So sánh với bình giảng thơ:
- Bình giảng thơ: Là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa giảng giải (phân tích) và bình phẩm (đánh giá, cảm nhận). Bình giảng thường có quy mô lớn hơn, có thể là cả một bài văn.
- Ghi lại cảm nghĩ (trong đoạn văn): Là một hình thức thu nhỏ của bình giảng, tập trung vào một vài khía cạnh nổi bật đã khơi gợi cảm xúc mạnh mẽ nhất cho người viết.
2. Hướng dẫn các bước viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ
Để viết một đoạn văn hoàn chỉnh, các em hãy tuân thủ quy trình 4 bước sau đây. Việc này sẽ giúp các em không bỏ sót ý và xây dựng được một đoạn văn logic, chặt chẽ.
Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết
Đây là bước nền tảng quyết định chất lượng của đoạn văn. Đừng vội đặt bút viết ngay mà hãy dành thời gian chuẩn bị thật kĩ.
Đọc kĩ và tìm hiểu bài thơ
Đọc bài thơ ít nhất 2-3 lần. Lần đầu để cảm nhận chung. Các lần sau đọc chậm, chú ý vào từng câu, từng chữ. Hãy tự trả lời các câu hỏi:
- Tác giả là ai? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ là gì (nếu có)?
- Nhan đề bài thơ có ý nghĩa gì?
- Bài thơ nói về điều gì (đề tài)? Cảm xúc chủ đạo là gì?
- Bố cục của bài thơ ra sao?
Xác định cảm xúc và ấn tượng sâu sắc nhất
Sau khi đọc, hãy lắng lại và tự hỏi: Điều gì trong bài thơ khiến mình ấn tượng nhất? Đó là một hình ảnh thơ độc đáo, một câu thơ giàu sức gợi, một cách dùng từ tài hoa, hay một tư tưởng sâu sắc? Cảm xúc mà bài thơ khơi gợi trong em là gì? (yêu thương, tự hào, buồn man mác, trăn trở, suy tư...). Hãy chọn ra một cảm xúc chủ đạo để làm "xương sống" cho cả đoạn văn.
Tìm các chi tiết nghệ thuật đặc sắc để minh chứng
Cảm xúc phải được chứng minh bằng nghệ thuật. Hãy gạch chân dưới những chi tiết, hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ... đã tạo nên cảm xúc đó cho em. Ví dụ, khi đọc bài "Sang thu" của Hữu Thỉnh, cảm giác giao mùa tinh tế được gợi ra từ các hình ảnh "hương ổi", "gió se", "sương chùng chình qua ngõ".
Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý
Lập dàn ý chi tiết sẽ giúp em viết mạch lạc, không lặp ý, không lạc đề. Một dàn ý cơ bản gồm 3 phần:
Mở đoạn (1-2 câu):
- Giới thiệu tên tác giả, tác phẩm.
- Nêu khái quát cảm xúc, ấn tượng sâu sắc nhất của em về bài thơ.
Thân đoạn (8-10 câu):
- Luận điểm 1: Trình bày cảm nhận về một khía cạnh nổi bật của nội dung hoặc nghệ thuật. Phân tích một vài câu thơ, hình ảnh, từ ngữ tiêu biểu để làm rõ cảm nhận đó.
- Luận điểm 2: Tiếp tục trình bày cảm nhận về một khía cạnh khác. Phân tích dẫn chứng để làm sáng tỏ. Các luận điểm cần được sắp xếp logic.
- Mở rộng, liên hệ: Có thể liên hệ đến bản thân, cuộc sống hoặc một tác phẩm khác để làm sâu sắc thêm cảm nhận.
Kết đoạn (1-2 câu):
- Khẳng định lại cảm xúc chung về bài thơ.
- Nêu ý nghĩa, giá trị của bài thơ đối với bản thân hoặc với văn học.
Bước 3: Viết đoạn văn
Dựa vào dàn ý đã lập, các em bắt đầu viết thành một đoạn văn hoàn chỉnh.
Viết câu mở đoạn
Câu mở đoạn phải ngắn gọn, hấp dẫn, giới thiệu được vấn đề. Có thể đi trực tiếp hoặc gián tiếp. Ví dụ: "Bài thơ [Tên bài thơ] của [Tác giả] đã để lại trong lòng em những rung cảm sâu sắc về..."
Triển khai các ý trong thân đoạn
Đây là phần quan trọng nhất. Các em cần:
- Bám sát dàn ý, viết thành các câu văn hoàn chỉnh.
- Sử dụng các từ ngữ liên kết (Thật vậy, Bên cạnh đó, Không chỉ vậy, Đặc biệt là...) để đoạn văn mạch lạc.
- Khi trích dẫn thơ, cần đặt trong dấu ngoặc kép. Sau khi trích dẫn, phải có lời phân tích, bình luận để làm rõ câu thơ đó hay, đẹp ở chỗ nào và nó gợi cho em cảm xúc gì.
- Sử dụng vốn từ ngữ biểu cảm, giàu hình ảnh để lời văn không bị khô khan.
Viết câu kết đoạn
Câu kết cần gói lại được cảm xúc của toàn đoạn. Tránh kết thúc đột ngột. Có thể dùng những câu như: "Gấp trang sách lại, những vần thơ của [Tác giả] vẫn còn vang vọng mãi trong tâm trí em..." hoặc "Với những giá trị đó, bài thơ [Tên bài thơ] xứng đáng là..."
Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện
Sau khi viết xong, hãy dành thời gian đọc lại và chỉnh sửa. Đây là bước không thể thiếu để có một bài viết chất lượng.
- Đọc về nội dung: Đoạn văn đã thể hiện đúng cảm nghĩ chưa? Luận điểm có rõ ràng không? Dẫn chứng có thuyết phục không?
- Đọc về diễn đạt: Câu văn có mạch lạc, trong sáng không? Có lỗi lặp từ, dùng từ sai không?
- Kiểm tra lỗi: Rà soát lại lỗi chính tả, dấu câu, ngữ pháp.
3. Phân tích bài văn tham khảo trong sách giáo khoa (Trang 48)
Để hiểu rõ hơn, chúng ta cùng phân tích bài văn tham khảo trong SGK Ngữ văn 9 Cánh diều, trang 48, viết về bài thơ "Nói với con" của Y Phương.
3.1. Bài văn mẫu (SGK)
(Học sinh xem lại bài văn mẫu trong sách giáo khoa trang 48)
Ví dụ một đoạn văn tương tự:
Bài thơ "Nói với con" của Y Phương đã để lại trong tôi niềm xúc động sâu xa về tình phụ tử và sức sống bền bỉ của người dân miền núi. Lời thơ mộc mạc, giản dị như chính lời tâm tình của người cha dành cho con, nhưng lại chứa đựng những triết lí sâu sắc. Ngay từ những câu thơ đầu, một không gian gia đình ấm cúng, hạnh phúc đã hiện ra qua những hình ảnh gần gũi: "Chân phải bước tới cha / Chân trái bước tới mẹ / Một bước chạm tiếng nói / Hai bước tới tiếng cười". Từng bước đi, từng tiếng nói cười của con đều được cha mẹ nâng niu, mong chờ. Tình yêu thương ấy chính là cội nguồn nuôi dưỡng con khôn lớn. Không chỉ vậy, người cha còn nhắc con về quê hương, về những "người đồng mình" với những phẩm chất cao đẹp: "sống trên đá không chê đá gập ghềnh / Sống trong thung không chê thung nghèo đói". Lối sống mộc mạc mà kiên cường, giàu ý chí ấy chính là hành trang quý giá nhất mà cha muốn trao cho con. Gấp trang sách lại, tôi vẫn còn nghe văng vẳng lời dặn dò đầy tự hào của người cha, một lời nhắc nhở về cội nguồn và giá trị của sự sống.
3.2. Phân tích cấu trúc
- Câu mở đoạn: "Bài thơ 'Nói với con' của Y Phương đã để lại trong tôi niềm xúc động sâu xa về tình phụ tử và sức sống bền bỉ của người dân miền núi." -> Giới thiệu trực tiếp tác giả, tác phẩm và nêu cảm xúc chủ đạo.
- Các câu thân đoạn:
- Câu 2, 3, 4, 5: Phân tích khổ thơ đầu, làm rõ cội nguồn sinh dưỡng của con là tình yêu thương gia đình. Dẫn chứng "Chân phải... tiếng cười" và bình luận về sự ấm áp, hạnh phúc.
- Câu 6, 7: Chuyển ý, phân tích về cội nguồn quê hương và phẩm chất của "người đồng mình". Dẫn chứng "sống trên đá... nghèo đói" và khẳng định đó là phẩm chất cao đẹp.
- Câu kết đoạn: "Gấp trang sách lại, tôi vẫn còn nghe văng vẳng lời dặn dò đầy tự hào của người cha, một lời nhắc nhở về cội nguồn và giá trị của sự sống." -> Tổng kết lại cảm xúc, khẳng định ý nghĩa sâu sắc của bài thơ.
3.3. Bài học kinh nghiệm từ bài văn mẫu
Từ bài văn trên, chúng ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu:
- Cấu trúc rõ ràng: Đoạn văn có đủ 3 phần Mở - Thân - Kết, các ý được triển khai logic.
- Cảm xúc xuyên suốt: Niềm xúc động, tự hào về tình cha con và sức sống quê hương là dòng cảm xúc chủ đạo.
- Dẫn chứng và lí lẽ chặt chẽ: Mọi cảm xúc đều được làm rõ bằng việc phân tích dẫn chứng thơ cụ thể.
- Lời văn tự nhiên, biểu cảm: Sử dụng các từ ngữ như "xúc động sâu xa", "mộc mạc, giản dị", "ấm cúng, hạnh phúc"... đã giúp đoạn văn giàu cảm xúc hơn.
4. Luyện tập: Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về bài thơ "Sang thu" của Hữu Thỉnh
Bây giờ, chúng ta sẽ cùng nhau thực hành với một bài thơ tám chữ rất quen thuộc - "Sang thu" của Hữu Thỉnh.
4.1. Gợi ý tìm ý và lập dàn ý
Mở đoạn:
Giới thiệu bài thơ "Sang thu" của Hữu Thỉnh và cảm xúc chung: sự rung động tinh tế trước những tín hiệu giao mùa từ hạ sang thu ở làng quê Bắc Bộ.
Thân đoạn:
- Cảm nhận về những tín hiệu giao mùa độc đáo (khổ 1):
- Phân tích cảm nhận của nhà thơ qua khứu giác ("hương ổi"), xúc giác ("gió se") và thị giác ("sương chùng chình qua ngõ").
- Những tín hiệu này cho thấy một tâm hồn nhạy cảm, một tình yêu thiên nhiên sâu sắc.
- Cảm nhận về sự biến chuyển của không gian lúc sang thu (khổ 2):
- Phân tích sự thay đổi của cảnh vật: "Sông được lúc dềnh dàng", "Chim bắt đầu vội vã", "Có đám mây mùa hạ / Vắt nửa mình sang thu".
- Nghệ thuật nhân hóa, đối lập và hình ảnh thơ độc đáo "đám mây vắt nửa mình" gợi lên không gian giao mùa thật sinh động, hữu hình.
- Cảm nhận về những suy ngẫm, chiêm nghiệm của tác giả (khổ 3):
- Phân tích tầng nghĩa ẩn dụ: "sấm", "hàng cây đứng tuổi" không chỉ là hiện tượng tự nhiên mà còn là những thử thách, giông bão của cuộc đời và sự vững vàng, trầm tĩnh của con người khi đã từng trải.
- Từ đó thấy được chiều sâu triết lí của bài thơ.
Kết đoạn:
Khẳng định lại vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên và những suy ngẫm sâu sắc trong bài thơ. Bày tỏ sự yêu mến, trân trọng tài năng của nhà thơ Hữu Thỉnh.
4.2. Bài văn tham khảo
"Sang thu" của Hữu Thỉnh là một vần thơ nhẹ nhàng mà sâu lắng, đã gieo vào lòng tôi những rung cảm tinh tế trước khoảnh khắc giao mùa của đất trời. Bài thơ mở ra bằng những tín hiệu đặc trưng của mùa thu miền Bắc, những cảm nhận không phải bằng mắt thấy mà bằng cả tâm hồn. Đó là "hương ổi" thoảng trong "gió se", là làn "sương chùng chình qua ngõ". Những hình ảnh thơ mộc mạc, gần gũi nhưng lại đầy sức gợi, vẽ nên một bức tranh thu bình dị mà quyến rũ, khiến ta bất chợt nhận ra dường như mùa thu đã về. Không chỉ dừng lại ở những cảm nhận ban đầu, nhà thơ còn phác họa sự vận động của tạo vật với những nét vẽ tài hoa: "Sông được lúc dềnh dàng / Chim bắt đầu vội vã". Đặc biệt, hình ảnh "Có đám mây mùa hạ / Vắt nửa mình sang thu" là một sáng tạo độc đáo, diễn tả thật duyên dáng ranh giới mong manh, mơ hồ giữa hai mùa. Từ những quan sát thiên nhiên, Hữu Thỉnh đã gửi gắm những suy ngẫm sâu sắc về con người và cuộc đời ở khổ cuối. Hình ảnh "sấm" và "hàng cây đứng tuổi" mang ý nghĩa ẩn dụ về những bão giông của cuộc đời và sự vững vàng, điềm tĩnh của con người từng trải. Gấp lại trang thơ, dư vị của "hương ổi" và những chiêm nghiệm sâu sắc vẫn còn đọng lại, khiến tôi thêm yêu vẻ đẹp thiên nhiên và trân trọng những giá trị của sự trưởng thành.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP
-
Câu hỏi 1: Theo em, điểm khác biệt cơ bản nhất giữa viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ và viết đoạn văn phân tích một bài thơ là gì?
Gợi ý trả lời: Điểm khác biệt cơ bản nhất nằm ở mục đích và giọng văn. Phân tích tập trung làm rõ giá trị tác phẩm một cách khách quan (lí trí). Ghi lại cảm nghĩ tập trung thể hiện sự rung động, đánh giá chủ quan của người viết (cảm xúc), lấy cảm xúc làm yếu tố chủ đạo.
-
Câu hỏi 2: Hãy tóm tắt 4 bước cần thực hiện để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ.
Gợi ý trả lời: Bốn bước bao gồm: (1) Chuẩn bị trước khi viết (đọc kĩ, xác định cảm xúc, tìm chi tiết nghệ thuật); (2) Tìm ý và lập dàn ý (Mở - Thân - Kết); (3) Viết đoạn văn hoàn chỉnh; (4) Đọc lại, chỉnh sửa và hoàn thiện.
-
Bài tập thực hành: Hãy chọn một bài thơ tám chữ em yêu thích (ví dụ: "Viếng lăng Bác" của Viễn Phương, "Mùa xuân nho nhỏ" của Thanh Hải...) và viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về bài thơ đó.
Gợi ý thực hiện: Áp dụng quy trình 4 bước đã học. Chú ý chọn ra một cảm xúc chủ đạo và dùng các dẫn chứng thơ để làm nổi bật cảm xúc đó.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình và phương pháp để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Kĩ năng này đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa việc cảm thụ tinh tế và phân tích sắc bén. Chìa khóa để có một đoạn văn hay chính là tìm ra sợi dây đồng cảm giữa tâm hồn mình và tác phẩm, sau đó dùng ngôn từ để biểu đạt sự đồng cảm ấy một cách chân thành và thuyết phục nhất. Hãy nhớ rằng, mỗi bài thơ là một thế giới và mỗi người đọc là một nhà thám hiểm. Đừng ngần ngại bày tỏ những khám phá và rung động của riêng mình. Chúc các em luôn tìm thấy niềm vui và sự say mê trên hành trình khám phá văn học!