Soạn bài Viết truyện kể sáng tạo - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những kỹ năng thú vị và đầy cảm hứng nhất của môn Ngữ văn: Viết truyện kể sáng tạo. Đây không chỉ là một bài học trong sách giáo khoa mà còn là một cánh cửa mở ra thế giới của trí tưởng tượng, nơi các em có thể tự mình tạo ra những nhân vật, những câu chuyện và những thế giới độc đáo. Việc học cách viết một câu chuyện sáng tạo không chỉ giúp các em đạt điểm cao mà còn rèn luyện tư duy logic, khả năng quan sát, sự đồng cảm và kỹ năng diễn đạt. Trong bài học này, chúng ta sẽ cùng nhau đi qua từng bước, từ việc tìm kiếm ý tưởng đến hoàn thiện một tác phẩm hoàn chỉnh, dựa trên hướng dẫn trong sách giáo khoa Cánh diều trang 23. Hãy chuẩn bị sẵn sàng để trở thành những nhà văn thực thụ nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về truyện kể sáng tạo

Trước khi bắt tay vào viết, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của thể loại này. Truyện kể sáng tạo khác với việc kể lại một câu chuyện đã có sẵn. Nó đòi hỏi chúng ta phải vận dụng trí tưởng tượng để tạo ra những điều hoàn toàn mới mẻ.

1. Truyện kể sáng tạo là gì?

Truyện kể sáng tạo là một thể loại văn học trong đó người viết sử dụng trí tưởng tượng để xây dựng một câu chuyện hoàn chỉnh với các yếu tố như cốt truyện, nhân vật, bối cảnh, và tình huống truyện do chính mình tạo ra. Mục đích của nó là để giải trí, truyền tải một thông điệp, hoặc đơn giản là thể hiện một góc nhìn độc đáo về cuộc sống.

Điểm khác biệt cốt lõi so với việc kể lại truyện cổ tích hay truyện ngụ ngôn là tính nguyên bản. Các em không bị ràng buộc bởi bất kỳ khuôn mẫu nào, hoàn toàn tự do sáng tạo.

2. Các yếu tố cốt lõi của một truyện kể sáng tạo

Một câu chuyện hấp dẫn được tạo nên từ sự kết hợp hài hòa của nhiều yếu tố. Dưới đây là những thành phần không thể thiếu:

• Cốt truyện (Plot): Là chuỗi các sự kiện, biến cố xảy ra trong câu chuyện, được sắp xếp theo một trình tự hợp lí. Một cốt truyện thường có: giới thiệu, thắt nút (phát triển xung đột), đỉnh điểm (cao trào), và mở nút (giải quyết).
• Nhân vật (Character): Là linh hồn của câu chuyện. Nhân vật có thể là con người, con vật, hoặc đồ vật được nhân hóa. Một nhân vật sống động cần có ngoại hình, tính cách, nội tâm và động cơ hành động rõ ràng.
• Bối cảnh (Setting): Bao gồm không gian và thời gian diễn ra câu chuyện. Bối cảnh không chỉ là phông nền mà còn tác động đến tâm trạng nhân vật và diễn biến của câu chuyện.
• Ngôi kể và điểm nhìn (Point of View): Người kể chuyện là ai? Họ biết những gì? Ngôi kể thứ nhất (xưng "tôi") tạo cảm giác gần gũi, chân thực. Ngôi kể thứ ba (người kể chuyện giấu mình) cho phép có cái nhìn bao quát hơn.
• Chủ đề và thông điệp (Theme & Message): Là ý nghĩa sâu sắc mà câu chuyện muốn truyền tải, ví dụ như tình bạn, lòng dũng cảm, sự tha thứ,...

II. Hướng dẫn quy trình viết truyện kể sáng tạo (Theo SGK trang 23)

Để viết một câu chuyện không bị lan man và có chiều sâu, chúng ta nên tuân theo một quy trình gồm 4 bước. Quy trình này sẽ giúp các em hệ thống hóa ý tưởng và triển khai bài viết một cách hiệu quả.

1. Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là giai đoạn khởi động, nơi những ý tưởng đầu tiên được hình thành. Đừng vội vàng viết ngay, hãy dành thời gian để chuẩn bị thật kỹ.

1. Lựa chọn đề tài: Ý tưởng có thể đến từ bất cứ đâu: một giấc mơ, một kỷ niệm, một bức ảnh cũ, một bản nhạc hay một câu chuyện bạn nghe được. Hãy chọn một đề tài mà em thực sự cảm thấy hứng thú và có nhiều điều để nói. Ví dụ: Cuộc phiêu lưu của một chú mèo đi lạc, Bí mật của ngôi nhà hoang cuối phố, Một ngày hoán đổi thân xác,...
2. Xác định mục đích và người đọc: Em viết câu chuyện này để làm gì? Để giải trí, để cảnh tỉnh, hay để chia sẻ một bài học? Người đọc của em là ai? Bạn bè, thầy cô, hay độc giả nhỏ tuổi hơn? Việc xác định rõ hai yếu tố này sẽ giúp em định hình giọng văn và nội dung phù hợp.
3. Xây dựng ý tưởng cốt lõi: Tóm tắt câu chuyện của em trong một hoặc hai câu. Ví dụ: "Một cậu bé nhút nhát phải học cách trở nên dũng cảm để cứu người bạn thân của mình khỏi một thế lực bí ẩn."

2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý

Đây là bước xây dựng "bộ xương" cho câu chuyện của em. Một dàn ý chi tiết sẽ là kim chỉ nam giúp em không bị lạc hướng khi viết.

• Tìm ý cho các yếu tố truyện:
  • Nhân vật: Nhân vật chính của em tên gì? Có ngoại hình, tính cách ra sao? Họ mong muốn điều gì và sợ hãi điều gì? Nhân vật phụ có vai trò gì?
  • Bối cảnh: Câu chuyện diễn ra ở đâu? Vào thời điểm nào? Bối cảnh đó có gì đặc biệt?
  • Cốt truyện: Sự kiện nào mở đầu câu chuyện? Mâu thuẫn chính là gì? Các tình tiết sẽ phát triển ra sao? Đỉnh điểm của câu chuyện là gì? Mọi chuyện được giải quyết như thế nào?
• Lập dàn ý chi tiết: Sắp xếp các ý đã tìm được theo cấu trúc 3 phần:
  1. Mở bài: Giới thiệu nhân vật chính, bối cảnh và tình huống ban đầu. Gợi mở một mâu thuẫn hoặc một sự kiện đặc biệt sắp xảy ra.
  2. Thân bài: Triển khai các sự kiện chính. Các tình tiết phát triển, mâu thuẫn được đẩy lên cao trào (đỉnh điểm). Nhân vật phải đối mặt với thử thách, đưa ra những lựa chọn quan trọng.
  3. Kết bài: Giải quyết mâu thuẫn. Câu chuyện đi đến hồi kết. Nhân vật có thể thay đổi, rút ra bài học. Thông điệp của câu chuyện được thể hiện rõ.

3. Bước 3: Viết bài

Khi đã có dàn ý chi tiết, việc viết sẽ trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Bây giờ là lúc thổi hồn vào "bộ xương" mà em đã dựng.

• Viết nháp dựa trên dàn ý: Đừng quá lo lắng về câu chữ hoàn hảo ngay từ đầu. Hãy tập trung vào việc kể câu chuyện một cách mạch lạc, bám sát dàn ý. Cứ để cho dòng chữ tuôn chảy một cách tự nhiên.
• Sử dụng ngôn ngữ và các yếu tố nghệ thuật:
  • Miêu tả: Sử dụng các tính từ, hình ảnh so sánh, nhân hóa để làm cho bối cảnh và nhân vật trở nên sống động. Hãy để người đọc "nhìn thấy", "nghe thấy", "cảm nhận thấy" thế giới em tạo ra.
  • Đối thoại: Lời nói của nhân vật giúp bộc lộ tính cách và thúc đẩy câu chuyện. Đối thoại cần tự nhiên, phù hợp với hoàn cảnh và tính cách nhân vật.
  • Độc thoại nội tâm: Cho người đọc thấy được suy nghĩ, cảm xúc bên trong của nhân vật.
• Tạo sự hấp dẫn: Sử dụng các yếu tố bất ngờ, các tình huống kịch tính để giữ chân người đọc. Đặt ra những câu hỏi, những bí ẩn để họ tò mò muốn biết diễn biến tiếp theo.

4. Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Viết xong bản nháp mới chỉ là một nửa chặng đường. Quá trình chỉnh sửa sẽ giúp tác phẩm của em trở nên hoàn hảo hơn.

1. Đọc lại toàn bộ câu chuyện: Hãy đọc với tư cách là một độc giả. Cốt truyện đã hợp lí chưa? Nhân vật có hành động nhất quán không? Mạch truyện có trôi chảy không?
2. Chỉnh sửa về nội dung: Cắt bỏ những chi tiết thừa, thêm vào những chi tiết cần thiết để làm rõ ý. Kiểm tra xem có "lỗ hổng" nào trong cốt truyện không.
3. Rà soát lỗi ngôn ngữ: Kiểm tra lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp. Trau chuốt lại câu văn cho mượt mà, giàu hình ảnh hơn.
4. Trình bày: Chia đoạn văn hợp lí, đảm bảo bài viết sạch sẽ, rõ ràng.

III. Ví dụ tham khảo và phân tích

Để các em dễ hình dung, chúng ta hãy cùng phân tích một ví dụ về quá trình xây dựng ý tưởng cho một câu chuyện ngắn.

1. Đề tài: Chiếc la bàn cũ

• Ý tưởng cốt lõi: Một cô bé tìm thấy chiếc la bàn cũ của ông ngoại và khám phá ra rằng nó không chỉ đường thông thường mà chỉ đến những thứ bị lãng quên.

2. Áp dụng các bước

• Bước 1 - Chuẩn bị:
  • Đề tài: Chiếc la bàn cũ kỹ trên gác xép.
  • Mục đích: Kể một câu chuyện phiêu lưu nhẹ nhàng, truyền tải thông điệp về giá trị của những kỷ niệm và sự kết nối gia đình.
  • Người đọc: Bạn bè cùng trang lứa.
• Bước 2 - Lập dàn ý:
  • Mở bài: Mai, một cô bé 15 tuổi, cảm thấy buồn chán trong kỳ nghỉ hè. Cô lên gác xép dọn đồ và tình cờ tìm thấy một chiếc hộp gỗ cũ của ông ngoại đã mất. Bên trong là một chiếc la bàn bằng đồng.
  • Thân bài:
    • Mai phát hiện kim la bàn không chỉ về hướng Bắc mà luôn rung lên và chỉ về một hướng khác. Tò mò, cô đi theo.
    • Lần đầu, la bàn dẫn cô đến gốc cây cổ thụ sau vườn, nơi cô tìm thấy cuốn nhật ký cũ của bà ngoại - thứ mà cả nhà nghĩ đã mất từ lâu.
    • Lần thứ hai, nó dẫn cô đến hiệu sách cũ trong thị trấn, giúp cô tìm lại chú mèo đi lạc của nhà hàng xóm.
    • Đỉnh điểm: La bàn chỉ về phía căn phòng cũ của ông. Mai tìm thấy một bức thư ông viết cho bà nhưng chưa kịp gửi, bày tỏ tình cảm và những điều hối tiếc.
  • Kết bài: Mai hiểu ra chiếc la bàn không chỉ đường mà chỉ đến những gì trái tim đang tìm kiếm. Cô cảm thấy trân trọng hơn những kỷ niệm và sự gắn kết gia đình. Kỳ nghỉ hè của cô trở nên ý nghĩa hơn bao giờ hết.
• Bước 3 & 4 - Gợi ý khi viết và chỉnh sửa:
  • Tập trung miêu tả vẻ cũ kỹ, bí ẩn của chiếc la bàn.
  • Diễn tả sự tò mò, ngạc nhiên và những cảm xúc của Mai khi khám phá ra bí mật.
  • Sử dụng lời văn nhẹ nhàng, giàu cảm xúc, đặc biệt là ở đoạn đọc nhật ký và bức thư của ông.
  • Sau khi viết xong, đọc lại để đảm bảo các sự kiện diễn ra hợp lí và cảm xúc của nhân vật được thể hiện một cách chân thực.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi tự luận

1. Theo em, tại sao bước "Tìm ý và lập dàn ý" lại có vai trò quan trọng trong quá trình viết một truyện kể sáng tạo?
2. Hãy xây dựng hồ sơ cho một nhân vật chính trong câu chuyện mà em dự định viết (bao gồm: tên, tuổi, ngoại hình, 3 đặc điểm tính cách nổi bật, ước mơ và nỗi sợ lớn nhất).
3. Chọn một trong các đề tài sau và viết một đoạn mở bài (khoảng 100-150 chữ) để giới thiệu bối cảnh, nhân vật và gợi mở tình huống truyện:
• a) Chuyến du hành bất đắc dĩ tới một hành tinh lạ.
• b) Cuộc trò chuyện với một con vật biết nói.
• c) Người bạn mới bí ẩn ở lớp.

2. Hướng dẫn trả lời

1. Gợi ý: Nêu bật vai trò của dàn ý như một tấm bản đồ, giúp bài viết có cấu trúc rõ ràng, logic, tránh lan man, lạc đề, và đảm bảo các chi tiết được sắp xếp hợp lí để tạo hiệu quả cao nhất.
2. Gợi ý: Tự do sáng tạo. Cố gắng làm cho các đặc điểm của nhân vật có sự liên kết với nhau để tạo nên một cá tính nhất quán và thú vị.
3. Gợi ý: Đoạn mở bài cần đảm bảo giới thiệu được nhân vật chính là ai, đang ở đâu, trong hoàn cảnh nào. Quan trọng nhất là phải tạo ra được một chi tiết gây tò mò, khiến người đọc muốn đọc tiếp.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để tạo ra một truyện kể sáng tạo. Hãy nhớ rằng, chìa khóa của một câu chuyện hay nằm ở 4 bước: Chuẩn bị kỹ lưỡng, Lập dàn ý chi tiết, Viết bằng cả trái tim và Chỉnh sửa cẩn thận. Viết văn là một hành trình, không phải là một đích đến. Đừng ngại thử nghiệm, đừng sợ mắc lỗi. Mỗi câu chuyện các em viết ra đều là một thế giới độc đáo mà chỉ riêng em mới có thể tạo nên. Hãy bắt đầu từ những ý tưởng nhỏ nhất, nuôi dưỡng chúng bằng trí tưởng tượng và sự kiên trì. Thầy tin rằng các em đều có thể trở thành những người kể chuyện tài ba. Chúc các em thành công và có những giờ phút sáng tạo thật vui vẻ!