Soạn Văn 9: Viết đoạn văn cảm nghĩ về thơ tám chữ (Trang 60)

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng viết rất thú vị và quan trọng: viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Đây không chỉ là một dạng bài tập thường gặp trong chương trình Ngữ văn mà còn là cơ hội để các em kết nối sâu sắc hơn với thế giới thi ca, bộc lộ những rung động tinh tế của tâm hồn mình. Việc học cách diễn tả cảm xúc một cách chân thực, thuyết phục sẽ giúp các em không chỉ làm tốt bài thi mà còn bồi dưỡng tâm hồn, nâng cao khả năng cảm thụ văn học. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững phương pháp, cấu trúc và những bí quyết để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ thật hay và ấn tượng.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về thơ tám chữ và yêu cầu của bài viết

a. Đặc điểm của thơ tám chữ

Thơ tám chữ (hay còn gọi là thơ tám tiếng) là một thể thơ mà mỗi dòng có tám chữ. Đây là một thể thơ tương đối tự do, không bị gò bó nghiêm ngặt về niêm luật, vần điệu như thơ Đường luật, cho phép nhà thơ biểu đạt cảm xúc một cách linh hoạt, phóng khoáng. Một số đặc điểm chính các em cần nhớ:

• Số chữ: Mỗi dòng thơ có 8 chữ.
• Nhịp điệu: Nhịp thơ thường linh hoạt, phổ biến là nhịp 3/5, 4/4, hoặc 2/3/3, tạo nên sự đa dạng trong âm điệu.
• Vần: Thường gieo vần chân (vần ở cuối câu), có thể là vần liền hoặc vần cách.
• Nội dung: Thơ tám chữ có khả năng biểu đạt phong phú các cung bậc cảm xúc, từ những suy tư triết lí, tình yêu quê hương đất nước đến những rung động cá nhân tinh tế.

Ví dụ: Bài thơ Quê hương của Tế Hanh hay Sang thu của Hữu Thỉnh là những tác phẩm thơ tám chữ tiêu biểu mà các em đã được học.

b. Thế nào là "ghi lại cảm nghĩ"?

Ghi lại cảm nghĩ không phải là tóm tắt nội dung hay phân tích chi tiết các biện pháp nghệ thuật một cách khô khan. Đó là việc các em bày tỏ những rung động, suy ngẫm, liên tưởng, ấn tượng cá nhân của mình khi đọc bài thơ. Cảm nghĩ phải xuất phát từ sự đồng cảm, thấu hiểu của người đọc đối với những gì tác giả gửi gắm.

Để ghi lại cảm nghĩ, các em cần trả lời các câu hỏi: Bài thơ gợi cho mình cảm xúc gì (buồn, vui, nhớ nhung, tự hào,...)? Hình ảnh, câu chữ nào trong bài thơ gây ấn tượng mạnh nhất với mình? Vì sao? Bài thơ có khiến mình liên tưởng đến điều gì trong cuộc sống không?

2. Hướng dẫn chi tiết các bước viết đoạn văn

Để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ mạch lạc và sâu sắc, các em hãy tuân thủ 3 bước cơ bản sau đây. Đây là "xương sống" giúp bài viết của em đi đúng hướng và đầy đủ ý.

Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là bước nền tảng, quyết định đến 80% thành công của bài viết. Đừng vội vàng đặt bút viết ngay mà hãy dành thời gian chuẩn bị thật kỹ.

1. Đọc kỹ và tìm hiểu bài thơ: Đọc bài thơ ít nhất 2-3 lần. Lần đầu để nắm bắt cảm xúc chung, các lần sau để chú ý đến từ ngữ, hình ảnh, nhịp điệu. Gạch chân dưới những từ ngữ, hình ảnh mà em cho là đặc sắc, gợi cảm.
2. Xác định cảm xúc chủ đạo: Sau khi đọc, hãy tự hỏi: "Cảm xúc lớn nhất, rõ rệt nhất mà bài thơ để lại trong mình là gì?". Đó có thể là nỗi nhớ quê hương da diết, sự ngỡ ngàng trước vẻ đẹp thiên nhiên, niềm xót thương cho một kiếp người, hay lòng tự hào dân tộc... Cảm xúc chủ đạo này sẽ là "linh hồn" của đoạn văn.
3. Tìm dẫn chứng từ bài thơ: Liệt kê những câu thơ, hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ... đã tạo nên cảm xúc chủ đạo đó cho em. Ví dụ, nếu cảm xúc của em là nỗi nhớ quê hương khi đọc bài Quê hương của Tế Hanh, dẫn chứng có thể là hình ảnh "cánh buồm giương to như mảnh hồn làng" hay mùi vị "xa cách thấy vị muối thấm dần trong thớ da".
4. Lập dàn ý sơ lược: Ghi ra giấy 3 ý chính tương ứng với 3 phần của đoạn văn:
   • Mở đoạn: Giới thiệu tác giả, tác phẩm và nêu cảm xúc khái quát.
   • Thân đoạn: Trình bày cụ thể các biểu hiện của cảm xúc đó qua việc phân tích các dẫn chứng đã tìm được.
   • Kết đoạn: Khẳng định lại cảm xúc và ý nghĩa của bài thơ đối với bản thân.

Bước 2: Viết đoạn văn

Dựa vào dàn ý đã lập, các em bắt đầu viết thành một đoạn văn hoàn chỉnh.

• Câu mở đoạn (Câu chủ đề): Phải giới thiệu được tên bài thơ, tác giả và nêu bật được cảm xúc, ấn tượng chung nhất của em. Câu văn cần ngắn gọn, súc tích và đi thẳng vào vấn đề.
  Ví dụ: "Đọc bài thơ 'Sang thu' của Hữu Thỉnh, lòng em lại dâng lên một cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến trước những dấu hiệu chuyển mùa tinh tế mà thi sĩ đã cảm nhận được."
• Các câu phát triển thân đoạn: Đây là phần trọng tâm, nơi em thể hiện chiều sâu cảm thụ của mình. Các em cần:
  • Lần lượt trình bày các ý đã chuẩn bị trong dàn ý.
  • Bám sát vào các chi tiết, hình ảnh thơ đã chọn.
  • Phân tích ngắn gọn để làm rõ tại sao chi tiết đó lại gợi cho em cảm xúc ấy. Hãy luôn tự hỏi "tại sao". Ví dụ: "Tại sao hình ảnh 'sương chùng chình qua ngõ' lại gợi cảm giác lưu luyến?".
  • Kết hợp nhuần nhuyễn giữa việc trích dẫn thơ và diễn đạt cảm xúc cá nhân. Tránh liệt kê dẫn chứng một cách máy móc.
  • Sử dụng các từ ngữ biểu cảm (thật xúc động, ấn tượng sâu sắc, làm tôi day dứt, gợi lên trong tôi,...) và các từ liên kết (không chỉ vậy, hơn thế nữa, đặc biệt là,...) để đoạn văn mạch lạc, trôi chảy.
• Câu kết đoạn: Tóm lại cảm xúc chung, có thể nâng cao thành một suy ngẫm, một bài học hoặc khẳng định giá trị của bài thơ.
  Ví dụ: "'Sang thu' đã khép lại, nhưng những rung động tinh vi trước vẻ đẹp của đất trời và những suy ngẫm về cuộc đời vẫn còn lắng đọng mãi trong tâm hồn tôi."

Bước 3: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Sau khi viết xong, hãy đọc lại thật kỹ để "gọt giũa" cho đoạn văn của mình hoàn hảo hơn.

• Kiểm tra nội dung: Đoạn văn đã bám sát yêu cầu đề bài chưa? Cảm xúc có chân thật, thuyết phục không? Dẫn chứng có phù hợp không?
• Kiểm tra diễn đạt: Câu văn có rõ nghĩa, mạch lạc không? Có mắc lỗi lặp từ không? Có thể thay thế từ nào để hay hơn không?
• Kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp: Dò lại từng chữ, từng dấu câu để đảm bảo không có sai sót nào. Đây là yếu tố quan trọng thể hiện sự cẩn thận của người viết.

3. Phân tích bài văn tham khảo (SGK Ngữ văn 9, tập 1, trang 60)

Sách giáo khoa đã cung cấp một đoạn văn mẫu ghi lại cảm nghĩ về bài thơ "Sao chiến thắng" của Chế Lan Viên. Chúng ta hãy cùng phân tích để học hỏi nhé.

a. Cấu trúc của đoạn văn mẫu

• Mở đoạn: Câu đầu tiên giới thiệu trực tiếp bài thơ và cảm xúc chủ đạo: "Bài thơ Sao chiến thắng của Chế Lan Viên đã để lại trong tôi niềm xúc động sâu xa về vẻ đẹp của đất nước và con người Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh gian khổ." -> Rất rõ ràng, đi thẳng vào vấn đề.
• Thân đoạn: Người viết lần lượt triển khai cảm xúc qua các hình ảnh thơ cụ thể:
  • Cảm xúc trước hình ảnh người mẹ và những đoàn quân đi trong đêm (khổ 1, 2).
  • Ấn tượng về hình ảnh hoán dụ "ngôi sao" tượng trưng cho lí tưởng cách mạng.
  • Suy ngẫm về sự hòa quyện giữa đất trời và con người.
• Kết đoạn: Câu cuối khẳng định lại giá trị của hình tượng "sao" và sức sống mãnh liệt của dân tộc.

b. Cách người viết triển khai cảm xúc

Điểm hay của đoạn văn mẫu là người viết không chỉ nói "tôi xúc động" một cách chung chung. Họ đã chỉ ra cụ thể xúc động vì điều gì và như thế nào:

• Gắn cảm xúc với hình ảnh: "Hình ảnh bà mẹ Việt Nam... gợi lên trong tôi lòng biết ơn vô hạn.".
• Sử dụng từ ngữ biểu cảm: "xúc động sâu xa", "biết ơn vô hạn", "niềm tin tưởng lạ kì", "thật đẹp, thật thiêng liêng".
• Phân tích ngắn gọn để lý giải cảm xúc: Người viết giải thích hình ảnh "sao" không chỉ là sao trên trời mà còn là "ánh sáng của lí tưởng", từ đó cho thấy sự thấu hiểu sâu sắc bài thơ.

c. Bài học kinh nghiệm

Từ đoạn văn mẫu, chúng ta rút ra được những bài học quý giá:

1. Cần có câu chủ đề rõ ràng: Nêu bật được cảm xúc chính ngay từ đầu.
2. Phải bám sát văn bản: Mọi cảm xúc, suy nghĩ đều phải bắt nguồn từ hình ảnh, ngôn từ của bài thơ.
3. Biết kết hợp giữa lý và tình: Vừa nêu cảm xúc (tình), vừa lý giải ngắn gọn tại sao có cảm xúc đó (lý).
4. Diễn đạt mạch lạc, giàu cảm xúc: Sử dụng từ ngữ phù hợp và các câu văn liên kết chặt chẽ.

4. Luyện tập thực hành

a. Gợi ý một số bài thơ tám chữ để luyện tập

• Sang thu - Hữu Thỉnh
• Quê hương - Tế Hanh
• Ông đồ - Vũ Đình Liên
• Nhớ rừng - Thế Lữ
• Tây Tiến - Quang Dũng (đoạn đầu)

b. Dàn ý chi tiết cho đề bài: Viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về bài thơ "Quê hương" của Tế Hanh.

• Mở đoạn: Giới thiệu bài thơ Quê hương của Tế Hanh và khẳng định tình yêu quê hương trong sáng, nồng hậu là cảm xúc chủ đạo của em khi đọc tác phẩm.
• Thân đoạn:
  • Bày tỏ sự ấn tượng với vẻ đẹp khỏe khoắn, đầy sức sống của làng chài qua hình ảnh "chiếc thuyền nhẹ hăng", "cánh buồm giương to như mảnh hồn làng". Phân tích ngắn gọn tại sao hình ảnh so sánh này lại độc đáo và gợi cảm.
  • Chia sẻ sự xúc động trước hình ảnh người dân chài "làn da ngăm rám nắng / Cả thân hình nồng thở vị xa xăm". Cảm nhận được sự vất vả nhưng cũng rất đỗi kiêu hãnh của họ.
  • Nêu cảm nghĩ về nỗi nhớ quê hương da diết của nhà thơ được thể hiện qua những chi tiết rất riêng: nhớ "màu nước xanh", "con thuyền", và đặc biệt là nhớ "mùi nồng mặn" đặc trưng. Đây là một nỗi nhớ cụ thể, chân thực, không hề trừu tượng.
• Kết đoạn: Khẳng định bài thơ đã khơi dậy trong em tình yêu và sự gắn bó với quê hương của chính mình.

c. Những lỗi thường gặp và cách khắc phục

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu 1: Nêu cấu trúc 3 phần của một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Mỗi phần có nhiệm vụ gì?
2. Câu 2: Theo em, bước nào là quan trọng nhất trong quy trình viết đoạn văn ghi lại cảm nghĩ? Vì sao?
3. Câu 3: Hãy chỉ ra sự khác biệt cơ bản giữa việc "diễn xuôi nội dung bài thơ" và "ghi lại cảm nghĩ về bài thơ".
4. Câu 4 (Thực hành): Chọn một trong hai khổ thơ đầu của bài thơ Sang thu (Hữu Thỉnh), viết một đoạn văn (khoảng 150 - 200 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về khổ thơ đó.

Hướng dẫn trả lời ngắn gọn:

1. Câu 1: Cấu trúc 3 phần: Mở đoạn (giới thiệu tác giả, tác phẩm, cảm xúc chung), Thân đoạn (triển khai chi tiết cảm xúc qua các dẫn chứng, hình ảnh thơ), Kết đoạn (khẳng định lại cảm xúc, nêu ý nghĩa).
2. Câu 2: Bước 1 - Chuẩn bị trước khi viết là quan trọng nhất. Vì sự chuẩn bị kỹ lưỡng (đọc hiểu, xác định cảm xúc, tìm dẫn chứng, lập dàn ý) sẽ giúp bài viết có định hướng rõ ràng, sâu sắc và tránh lạc đề.
3. Câu 3: "Diễn xuôi" là kể lại nội dung thơ bằng văn xuôi. "Ghi lại cảm nghĩ" là bày tỏ sự rung động, suy ngẫm, ấn tượng cá nhân của người đọc về bài thơ. Trọng tâm là cảm xúc của người viết chứ không phải nội dung của tác phẩm.
4. Câu 4: Học sinh tự thực hành dựa trên hướng dẫn. Cần bám sát vào các hình ảnh đặc trưng của mùa thu ở hai khổ đầu (hương ổi, gió se, sương, sông, chim, mây) để nêu cảm nhận về sự chuyển mùa nhẹ nhàng, tinh tế.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để viết một đoạn văn ghi lại cảm nghĩ về một bài thơ tám chữ. Các em hãy nhớ rằng, chìa khóa để có một bài văn hay chính là cảm xúc chân thành và sự gắn kết chặt chẽ với văn bản. Đừng ngại bày tỏ những suy nghĩ riêng, những rung động của cá nhân, bởi chính điều đó làm nên giá trị và sự độc đáo cho bài viết của các em. Hãy bắt đầu bằng việc đọc thật kỹ bài thơ, lắng nghe những thanh âm trong lòng mình và dũng cảm viết ra. Thầy/cô tin rằng với sự luyện tập chăm chỉ, các em sẽ chinh phục thành công dạng bài này. Chúc các em học tốt!