Viết báo cáo nghiên cứu - Ngữ văn - Lớp 11 - Chân trời sáng tạo

A. Giới thiệu chung

Chào các em học sinh lớp 11! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng vô cùng quan trọng không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong suốt quá trình học tập và cả cuộc sống sau này: viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội. Đây không chỉ là một bài tập làm văn thông thường, mà là cơ hội để các em trở thành những nhà nghiên cứu thực thụ, tìm tòi, khám phá và đưa ra tiếng nói của mình về những vấn đề xung quanh. Việc nắm vững kỹ năng này giúp các em rèn luyện tư duy logic, khả năng phân tích, tổng hợp thông tin và trình bày quan điểm một cách khoa học, thuyết phục. Bài học này sẽ trang bị cho các em đầy đủ kiến thức từ việc lên ý tưởng, tìm kiếm thông tin, xây dựng đề cương đến hoàn thiện một bài báo cáo chỉnchu và ấn tượng.

B. Nội dung chính

I. Tìm hiểu chung về báo cáo nghiên cứu

1. Báo cáo nghiên cứu là gì?

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của loại văn bản này. Báo cáo nghiên cứu không phải là bài văn biểu cảm hay nghị luận văn học, mà nó mang tính khoa học và khách quan.

Báo cáo kết quả nghiên cứu là một loại văn bản khoa học, trình bày một cách hệ thống và chi tiết về quá trình và kết quả của một hoạt động nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội cụ thể.

Mục đích chính của báo cáo nghiên cứu là:

• Chia sẻ tri thức: Công bố những phát hiện, kết quả mà người nghiên cứu đã tìm ra.
• Thuyết phục: Dùng lí lẽ, dẫn chứng xác thực để chứng minh cho một luận điểm, giả thuyết.
• Đề xuất giải pháp: Từ kết quả nghiên cứu, đưa ra những kiến nghị, giải pháp khả thi để giải quyết vấn đề.

2. Yêu cầu đối với một báo cáo nghiên cứu

Để bài báo cáo có giá trị, các em cần đảm bảo các yêu cầu cơ bản về cả nội dung và hình thức.

a. Về nội dung

• Tính khách quan và trung thực: Mọi thông tin, số liệu đưa ra phải chính xác, có nguồn gốc rõ ràng, không suy diễn chủ quan hay bịa đặt.
• Tính khoa học và logic: Các luận điểm phải được sắp xếp hợp lí, chặt chẽ. Lập luận phải dựa trên cơ sở khoa học, dẫn chứng phải xác đáng.
• Tính mới mẻ và sâu sắc: Đề tài có thể không mới, nhưng cách tiếp cận, kết quả phân tích và những phát hiện của em phải mang lại giá trị riêng, thể hiện sự đầu tư và tìm tòi sâu sắc.

b. Về hình thức

• Cấu trúc rõ ràng: Bài báo cáo phải có bố cục mạch lạc, đầy đủ các phần theo quy định.
• Ngôn ngữ khoa học: Sử dụng thuật ngữ chính xác, câu văn sáng rõ, mạch lạc, hạn chế sử dụng từ ngữ biểu cảm, văn nói.
• Trình bày chuẩn mực: Tuân thủ các quy định về định dạng văn bản, cách đánh số đề mục, trích dẫn tài liệu tham khảo và trình bày bảng biểu, hình ảnh.

3. Cấu trúc của một báo cáo nghiên cứu

Một bài báo cáo nghiên cứu hoàn chỉnh thường bao gồm các phần chính sau:

1. Tên báo cáo (Tiêu đề): Ngắn gọn, súc tích, nêu bật được nội dung cốt lõi của nghiên cứu.
2. Tóm tắt: Một đoạn văn ngắn (khoảng 150-250 từ) tóm lược toàn bộ nghiên cứu: lí do, mục đích, phương pháp, kết quả chính và kết luận. Phần này thường được viết sau cùng.
3. Mở đầu: Giới thiệu vấn đề nghiên cứu, bao gồm: lí do chọn đề tài, mục đích nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu.
4. Nội dung chính (Kết quả nghiên cứu): Đây là phần trọng tâm, trình bày các kết quả tìm được một cách có hệ thống, thường được chia thành nhiều chương, mục.
5. Kết luận và kiến nghị: Tóm tắt lại những kết quả quan trọng nhất, khẳng định mục đích nghiên cứu đã đạt được chưa và đưa ra những đề xuất, giải pháp.
6. Tài liệu tham khảo: Liệt kê tất cả các nguồn tài liệu (sách, báo, trang web...) đã được sử dụng trong quá trình nghiên cứu.
7. Phụ lục (nếu có): Bao gồm các tài liệu bổ trợ như bảng số liệu thô, mẫu phiếu khảo sát, nội dung phỏng vấn chi tiết...

II. Hướng dẫn quy trình viết báo cáo nghiên cứu

Để hoàn thành một bài báo cáo không phải là điều dễ dàng. Các em hãy tuân thủ theo quy trình 3 bước sau đây để công việc trở nên hệ thống và hiệu quả hơn.

1. Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là giai đoạn nền tảng, quyết định đến 50% sự thành công của bài báo cáo.

a. Lựa chọn đề tài

Việc chọn đề tài vô cùng quan trọng. Một đề tài tốt cần đáp ứng các tiêu chí:

• Hấp dẫn với bản thân: Em phải thực sự yêu thích và tò mò về vấn đề đó.
• Phù hợp với năng lực: Đề tài không quá rộng hoặc quá phức tạp so với kiến thức và khả năng của em.
• Có tính khả thi: Em có thể tìm được đủ tài liệu và thực hiện các phương pháp nghiên cứu cần thiết (khảo sát, phỏng vấn...).
• Có ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu có thể đóng góp một giá trị nào đó cho cộng đồng, trường lớp.

Ví dụ về đề tài:

• Vấn đề tự nhiên: Thực trạng ô nhiễm nguồn nước tại địa phương; Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến mùa vụ ở quê em; Tác dụng của việc phân loại rác thải tại nguồn ở trường học.
• Vấn đề xã hội: Văn hóa đọc của học sinh THPT trong thời đại số; Tác động của mạng xã hội TikTok đến lối sống của giới trẻ; Vấn đề bạo lực ngôn từ trên không gian mạng.

b. Thu thập thông tin

Sau khi có đề tài, hãy bắt đầu tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau:

• Nguồn tài liệu thứ cấp: Sách, báo, tạp chí khoa học, các công trình nghiên cứu đã có, các trang web uy tín của chính phủ, tổ chức giáo dục (.gov, .edu).
• Nguồn tài liệu sơ cấp: Tự thu thập qua các phương pháp như khảo sát bằng bảng hỏi (Google Forms), phỏng vấn trực tiếp, quan sát thực tế.

Lưu ý: Luôn ghi chép lại nguồn gốc của thông tin để phục vụ cho việc trích dẫn sau này.

c. Xây dựng đề cương chi tiết

Đề cương là bộ xương của bài báo cáo. Một đề cương chi tiết sẽ giúp em viết nhanh hơn, không bỏ sót ý và đảm bảo tính logic. Đề cương cần thể hiện rõ các phần, các chương, các mục lớn nhỏ sẽ trình bày.

2. Bước 2: Viết báo cáo

Dựa vào đề cương chi tiết đã xây dựng, các em bắt tay vào viết bản thảo đầu tiên.

a. Viết phần Mở đầu

Phần này cần trả lời các câu hỏi:

• Tại sao đề tài này cần được nghiên cứu? (Lí do chọn đề tài)
• Nghiên cứu này nhằm làm gì? (Mục đích nghiên cứu)
• Nghiên cứu về ai/cái gì, ở đâu, trong thời gian nào? (Đối tượng, phạm vi nghiên cứu)
• Nghiên cứu bằng cách nào? (Phương pháp nghiên cứu: khảo sát, phỏng vấn, phân tích tài liệu...)

b. Viết phần Nội dung chính (Kết quả nghiên cứu)

Đây là phần dài nhất và quan trọng nhất. Các em cần trình bày các kết quả mình đã thu thập và phân tích được. Hãy chia thành các chương, mục một cách logic. Ví dụ:

• Chương 1: Cơ sở lí luận: Trình bày các khái niệm, lý thuyết nền tảng liên quan đến đề tài.
• Chương 2: Thực trạng vấn đề: Trình bày các số liệu, dữ kiện đã thu thập được để mô tả thực trạng của vấn đề. Nên sử dụng biểu đồ, bảng biểu để trực quan hóa dữ liệu.
• Chương 3: Phân tích nguyên nhân và ảnh hưởng: Từ thực trạng, phân tích sâu hơn để tìm ra nguyên nhân và đánh giá những tác động (tích cực, tiêu cực) của vấn đề.

c. Viết phần Kết luận và Kiến nghị

Phần này phải thật cô đọng:

• Kết luận: Tóm tắt lại những phát hiện chính của nghiên cứu. Khẳng định lại luận điểm chính.
• Kiến nghị: Dựa trên kết quả, đề xuất các giải pháp cụ thể, khả thi hướng đến các đối tượng liên quan (học sinh, nhà trường, gia đình, xã hội...).

3. Bước 3: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đừng nộp bài ngay sau khi viết xong. Quá trình chỉnh sửa sẽ giúp nâng tầm bài báo cáo của em.

• Rà soát nội dung: Đọc lại toàn bộ để kiểm tra tính logic, sự chặt chẽ của các luận điểm, sự phù hợp giữa các phần.
• Chỉnh sửa ngôn ngữ: Sửa lỗi chính tả, ngữ pháp, dùng từ. Đảm bảo ngôn ngữ客 quan, khoa học.
• Hoàn thiện hình thức: Định dạng lại văn bản theo đúng chuẩn (font chữ, cỡ chữ, giãn dòng). Kiểm tra cách trích dẫn và danh mục tài liệu tham khảo. Viết phần Tóm tắt sau khi đã hoàn thiện tất cả các phần khác.

III. Bài tham khảo và phân tích

Để các em dễ hình dung, chúng ta hãy cùng phân tích dàn ý cho một đề tài cụ thể.

1. Đề tài tham khảo: "Thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THPT Chân Trời Sáng Tạo trong bối cảnh bùng nổ của các phương tiện nghe nhìn"

2. Phân tích dàn ý chi tiết

a. Phần Mở đầu

• Lí do chọn đề tài: Sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, video ngắn... đang ảnh hưởng đến thói quen đọc sách của học sinh. Việc nghiên cứu thực trạng này là cần thiết để có những định hướng giáo dục phù hợp.
• Mục đích nghiên cứu: Khảo sát thực trạng đọc sách (tần suất, thể loại yêu thích...), phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp thúc đẩy văn hóa đọc.
• Đối tượng và phạm vi: Học sinh khối 10, 11, 12 của trường THPT Chân Trời Sáng Tạo. Nghiên cứu thực hiện trong học kì I năm học 2023-2024.
• Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi online, phỏng vấn sâu một số học sinh và giáo viên, phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu.

b. Phần Nội dung chính

• Chương 1: Cơ sở lí luận
  • 1.1. Khái niệm văn hóa đọc.
  • 1.2. Vai trò của văn hóa đọc đối với sự phát triển của học sinh.
  • 1.3. Tổng quan về các phương tiện nghe nhìn hiện nay.
• Chương 2: Thực trạng văn hóa đọc của học sinh trường THPT Chân Trời Sáng Tạo
  • 2.1. Thống kê về thời gian dành cho việc đọc sách so với các hoạt động giải trí khác (lướt mạng xã hội, xem phim...). (Trình bày bằng biểu đồ tròn)
  • 2.2. Các thể loại sách được học sinh yêu thích (văn học, kỹ năng sống, khoa học...). (Trình bày bằng biểu đồ cột)
  • 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thói quen đọc sách (áp lực học tập, sự hấp dẫn của các phương tiện khác, thiếu sự định hướng...).
• Chương 3: Giải pháp nâng cao văn hóa đọc trong nhà trường
  • 3.1. Đề xuất từ phía nhà trường (tổ chức ngày hội sách, cuộc thi review sách, nâng cấp thư viện...).
  • 3.2. Đề xuất từ phía gia đình (tạo thói quen đọc cùng con, làm gương...).
  • 3.3. Đề xuất cho bản thân học sinh (đặt mục tiêu đọc sách, tham gia câu lạc bộ sách...).

c. Phần Kết luận và Kiến nghị

• Kết luận: Tóm tắt lại thực trạng (học sinh có đọc sách nhưng thời gian còn ít, bị chi phối nhiều bởi các phương tiện nghe nhìn).
• Kiến nghị: Nhấn mạnh sự cần thiết phải có sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và bản thân học sinh để xây dựng lại thói quen đọc sách một cách bền vững.

C. Bài tập vận dụng

1. Bài tập 1: Lên ý tưởng

   Hãy suy nghĩ và liệt kê 3 đề tài nghiên cứu mà em quan tâm (ít nhất 1 đề tài về tự nhiên, 1 đề tài về xã hội). Với mỗi đề tài, hãy giải thích ngắn gọn lí do tại sao em chọn nó.

   Gợi ý trả lời: Trình bày rõ tên đề tài và lí do chọn (tính cấp thiết của vấn đề, sự hứng thú cá nhân, khả năng thực hiện...).

2. Bài tập 2: Xây dựng đề cương

   Chọn 1 trong 3 đề tài trên và xây dựng một đề cương chi tiết cho bài báo cáo nghiên cứu (bao gồm các mục lớn và các ý nhỏ trong từng mục).

   Gợi ý trả lời: Dàn ý cần bám sát cấu trúc 3 phần (Mở đầu, Nội dung, Kết luận). Phần nội dung nên chia thành các chương, mục logic như ví dụ đã phân tích.

3. Bài tập 3: Nhận diện thách thức

   Theo em, khi thực hiện một đề tài nghiên cứu, em có thể gặp phải những khó khăn, thách thức nào? Em sẽ làm gì để vượt qua những thách thức đó?

   Gợi ý trả lời: Có thể nêu các khó khăn như: khó tìm tài liệu đáng tin cậy, khó khăn trong việc thu thập số liệu (khảo sát ít người tham gia), hạn chế về thời gian, thiếu kinh nghiệm viết lách... Giải pháp tương ứng: hỏi ý kiến thầy cô, tìm đến thư viện, lên kế hoạch thời gian cụ thể, đọc nhiều bài mẫu...

D. Kết luận và tóm tắt

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để hoàn thành một bài báo cáo nghiên cứu. Kỹ năng này đòi hỏi sự kiên trì, cẩn thận và tư duy khoa học. Hãy nhớ rằng, một bài báo cáo hay không chỉ nằm ở kết quả cuối cùng, mà còn ở quá trình các em dấn thân tìm tòi, học hỏi. Quy trình ba bước: Chuẩn bị kỹ càng - Viết mạch lạc - Chỉnh sửa cẩn thận chính là chìa khóa thành công. Đừng ngần ngại bắt đầu từ những đề tài nhỏ, gần gũi với cuộc sống của chính các em. Chúc các em sẽ tạo ra được những sản phẩm nghiên cứu đầu tay thật chất lượng và ý nghĩa!