A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Tuổi trẻ là quãng thời gian đẹp nhất của đời người, là giai đoạn chúng ta căng tràn nhựa sống, nhiệt huyết và đặc biệt là nuôi dưỡng những hoài bão, ước mơ lớn lao. Bài học hôm nay sẽ không chỉ là một bài hướng dẫn làm văn thông thường. Đây là cơ hội để chúng ta cùng nhau khám phá, suy ngẫm và học cách thể hiện những suy tư sâu sắc nhất của mình về một vấn đề cốt lõi của tuổi trẻ: hoài bão và ước mơ. Thông qua bài giảng này, các em sẽ nắm vững kỹ năng xây dựng một bài văn nghị luận xã hội chặt chẽ, giàu sức thuyết phục và biết cách biến những suy nghĩ của mình thành những trang văn đầy cảm hứng. Hãy cùng nhau bắt đầu hành trình chinh phục đề bài thú vị này nhé!
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Tìm hiểu chung về đề bài nghị luận về hoài bão, ước mơ
Trước khi bắt tay vào viết, việc phân tích kỹ lưỡng đề bài là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Nó giúp chúng ta đi đúng hướng và đáp ứng đầy đủ các yêu cầu.
1.1. Phân tích đề bài
Đề bài yêu cầu chúng ta viết một bài văn nghị luận về một vấn đề của tuổi trẻ, cụ thể là “những hoài bão ước mơ”.
- Thể loại: Nghị luận xã hội. Đây là dạng bài yêu cầu trình bày ý kiến, quan điểm, tư tưởng về một vấn đề trong đời sống.
- Đối tượng bàn luận: Tuổi trẻ - thế hệ thanh niên, học sinh.
- Vấn đề trọng tâm: Hoài bão, ước mơ. Đây là những khát vọng, mục tiêu, lý tưởng sống cao đẹp mà con người, đặc biệt là người trẻ, hướng tới.
- Phạm vi tư liệu: Các em có thể sử dụng dẫn chứng từ thực tế đời sống, lịch sử, văn học, và cả những trải nghiệm của chính bản thân.
1.2. Yêu cầu về nội dung và hình thức
Để bài viết đạt điểm cao, các em cần đảm bảo các yêu cầu sau:
- Về nội dung:
- Làm rõ khái niệm “hoài bão”, “ước mơ”.
- Phân tích sâu sắc vai trò, ý nghĩa của việc sống có hoài bão, ước mơ đối với mỗi cá nhân và xã hội.
- Bàn luận mở rộng: Phê phán những người sống không có lý tưởng, có ước mơ viển vông; đề ra phương hướng để xây dựng và thực hiện hoài bão.
- Dẫn chứng phải cụ thể, tiêu biểu, xác thực và được phân tích để làm sáng tỏ luận điểm.
- Về hình thức:
- Bài viết phải có bố cục 3 phần rõ ràng: Mở bài, Thân bài, Kết bài.
- Lập luận chặt chẽ, các luận điểm, luận cứ phải logic và thuyết phục.
- Diễn đạt trong sáng, mạch lạc; câu văn giàu hình ảnh và cảm xúc.
- Không mắc lỗi chính tả, dùng từ, ngữ pháp.
1.3. Xác định hệ thống luận điểm, luận cứ
Một dàn ý tốt sẽ giúp bài viết của bạn không bị lan man. Dưới đây là hệ thống luận điểm gợi ý:
- Luận điểm 1: Giải thích bản chất của hoài bão, ước mơ.
- Luận điểm 2: Hoài bão, ước mơ có vai trò vô cùng quan trọng, là ngọn đuốc soi đường và là động lực sống của tuổi trẻ.
- Luận điểm 3: Tuổi trẻ cần biết cách xây dựng, nuôi dưỡng và hành động để biến hoài bão, ước mơ thành hiện thực.
- Luận điểm 4 (phản đề): Cần phê phán những biểu hiện tiêu cực như sống không có mục tiêu hoặc có những ước mơ thiếu thực tế.
2. Hướng dẫn viết bài chi tiết theo bố cục 3 phần
Bây giờ, chúng ta sẽ đi vào chi tiết cách triển khai từng phần của bài văn.
2.1. Hướng dẫn viết Mở bài
Mở bài có nhiệm vụ dẫn dắt và nêu vấn đề nghị luận. Một mở bài hay sẽ tạo được ấn tượng tốt ban đầu. Có hai cách phổ biến:
- Cách 1: Mở bài trực tiếp. Giới thiệu thẳng vào vấn đề hoài bão, ước mơ của tuổi trẻ.
Ví dụ: “Nếu cuộc đời là một chuyến hải trình dài, thì hoài bão và ước mơ chính là ngọn hải đăng soi sáng, là la bàn chỉ lối để con thuyền của mỗi người không lạc giữa đại dương mênh mông. Đặc biệt với tuổi trẻ, quãng thời gian căng tràn nhiệt huyết và khát vọng, việc sống có hoài bão, ước mơ lại càng trở nên quan trọng và ý nghĩa hơn bao giờ hết.”
- Cách 2: Mở bài gián tiếp. Dẫn dắt từ một câu chuyện, một câu danh ngôn, một hình ảnh thơ... để đi đến vấn đề.
Ví dụ: “Nhà văn Lỗ Tấn từng viết: ‘Trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi’. Con đường ấy, với tuổi trẻ, phải chăng được khởi đầu từ những hoài bão lớn lao, những ước mơ cháy bỏng? Thật vậy, cuộc sống sẽ mất đi phần lớn ý nghĩa nếu con người, đặc biệt là những người trẻ, không biết ước mơ và không có hoài bão để theo đuổi.”
2.2. Hướng dẫn viết Thân bài
Đây là phần trọng tâm, chiếm phần lớn dung lượng bài viết, nơi các em triển khai các luận điểm đã xác định.
a. Giải thích khái niệm: “Hoài bão, ước mơ” là gì?
Các em cần làm rõ hai khái niệm này. Chúng gần gũi nhưng không hoàn toàn đồng nhất.
- Ước mơ: Là những mong muốn, khát khao về một điều tốt đẹp trong tương lai. Ước mơ có thể lớn, có thể nhỏ, có thể rất đời thường (ước mơ thi đỗ đại học, ước mơ có một gia đình hạnh phúc).
- Hoài bão: Thường là những ước mơ lớn lao, có tầm vóc, gắn liền với lý tưởng sống, sự nghiệp và sự cống hiến cho cộng đồng, xã hội. Hoài bão mang tính định hướng lâu dài và đòi hỏi một sự nỗ lực phi thường. Ví dụ: Hoài bão trở thành một nhà khoa học thay đổi thế giới, hoài bão xây dựng một doanh nghiệp xã hội.
=> Tóm lại, hoài bão, ước mơ là những khát vọng tốt đẹp, là mục tiêu phấn đấu, là ngọn lửa tinh thần giúp con người hướng về phía trước.
b. Phân tích vai trò và ý nghĩa của hoài bão, ước mơ
Đây là phần quan trọng nhất, cần được phân tích sâu sắc.
- Là kim chỉ nam, định hướng tương lai: Sống có hoài bão giúp người trẻ xác định được mục tiêu rõ ràng. Thay vì sống trôi nổi, không phương hướng, họ biết mình cần làm gì, học gì và rèn luyện như thế nào để đạt được mục tiêu đó. Giống như con thuyền ra khơi phải có đích đến, tuổi trẻ cần có hoài bão để không lãng phí thời gian và sức lực.
- Là động lực tinh thần to lớn để vượt qua khó khăn: Con đường thực hiện ước mơ không bao giờ trải đầy hoa hồng. Sẽ có những thất bại, vấp ngã, nản lòng. Chính hoài bão, ước mơ là nguồn sức mạnh nội tại, giúp ta đứng dậy sau mỗi lần thất bại, kiên trì và bền bỉ theo đuổi mục tiêu đến cùng.
- Tạo nên giá trị và ý nghĩa cho cuộc sống: Một cuộc sống chỉ xoay quanh những nhu cầu vật chất tầm thường sẽ trở nên vô vị. Khi sống và chiến đấu vì một hoài bão cao đẹp, con người cảm thấy cuộc đời mình có ý nghĩa, mỗi ngày trôi qua đều là một bước tiến gần hơn đến lý tưởng. Giá trị của một người không chỉ nằm ở những gì họ có, mà còn ở những gì họ khao khát cống hiến.
- Góp phần thúc đẩy xã hội phát triển: Lịch sử nhân loại là lịch sử của những ước mơ. Những phát minh vĩ đại, những công trình kiến trúc kỳ vĩ, những cuộc cách mạng xã hội... đều bắt nguồn từ hoài bão của các cá nhân kiệt xuất. Một xã hội có nhiều người trẻ sống có hoài bão là một xã hội năng động, sáng tạo và không ngừng phát triển.
c. Bàn luận mở rộng vấn đề
Để bài viết có chiều sâu, các em cần lật lại vấn đề, nhìn từ nhiều góc độ.
- Làm thế nào để xây dựng và nuôi dưỡng hoài bão? Hoài bão không tự nhiên có. Nó được hình thành từ quá trình học tập không ngừng, quan sát cuộc sống, khám phá năng lực và sở thích của bản thân. Cần phải biến ước mơ thành kế hoạch hành động cụ thể, chia nhỏ mục tiêu và kiên trì thực hiện từng bước.
- Phê phán những biểu hiện lệch lạc:
- Sống không có ước mơ, hoài bão: Một bộ phận giới trẻ hiện nay sống thụ động, an phận, không có mục tiêu phấn đấu. Họ lãng phí tuổi xuân vào những thú vui vô bổ, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.
- Ước mơ viển vông, xa rời thực tế: Ước mơ cần đi đôi với năng lực và điều kiện thực tế. Mơ ước trở thành triệu phú sau một đêm mà không cần lao động là ảo tưởng. Cần phân biệt giữa hoài bão lớn và ảo tưởng hão huyền.
- Dễ dàng từ bỏ khi gặp khó khăn: Nhiều người có ước mơ nhưng thiếu ý chí, gặp chút trở ngại đã vội nản lòng, từ bỏ.
- Mối quan hệ giữa hoài bão cá nhân và trách nhiệm với cộng đồng: Hoài bão chân chính không chỉ vì lợi ích của riêng mình. Nó cần được đặt trong sự hài hòa với lợi ích của tập thể, của đất nước. Hoài bão của người bác sĩ là cứu người, của người thầy là trồng người, của người kỹ sư là xây dựng những công trình... Tất cả đều góp phần tạo nên một xã hội tốt đẹp hơn.
d. Dẫn chứng tiêu biểu
Dẫn chứng là “xương sống” của bài văn nghị luận. Hãy chọn những dẫn chứng đắt giá và phân tích chúng.
- Lịch sử: Hoài bão tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc của chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành. Đó là một hoài bão vĩ đại, được nung nấu từ tình yêu quê hương và lòng căm thù giặc, đã trở thành động lực để Người vượt qua bao gian khổ, hiểm nguy, mang lại độc lập, tự do cho Tổ quốc.
- Thế giới: Nick Vujicic, người đàn ông không tay không chân nhưng đã trở thành diễn giả truyền cảm hứng nổi tiếng toàn cầu. Ước mơ được sống một cuộc đời ý nghĩa đã giúp anh vượt lên nghịch cảnh không tưởng của số phận.
- Khoa học - Kinh doanh: Steve Jobs với hoài bão tạo ra những sản phẩm công nghệ thay đổi cách con người tương tác với thế giới. Sự kiên trì và đam mê của ông với “táo khuyết” là bài học lớn cho mọi thế hệ.
- Đời sống thường ngày: Những tấm gương học sinh nghèo vượt khó, đỗ thủ khoa đại học với ước mơ thay đổi cuộc sống gia đình. Các bạn trẻ khởi nghiệp với những dự án vì cộng đồng, bảo vệ môi trường...
2.3. Hướng dẫn viết Kết bài
Kết bài cần ngắn gọn, súc tích, vừa tóm lược được nội dung, vừa nêu lên bài học và lời kêu gọi.
- Cách 1: Kết bài tóm lược và khẳng định. Tóm tắt lại vai trò của hoài bão và khẳng định lại tầm quan trọng của nó.
Ví dụ: “Tóm lại, hoài bão và ước mơ chính là đôi cánh để tuổi trẻ bay cao, bay xa trên hành trình chinh phục tương lai. Sống mà không có ước mơ chẳng khác nào tồn tại vô nghĩa. Vì vậy, mỗi người trẻ chúng ta hãy dũng cảm ước mơ, kiên trì theo đuổi và biến những hoài bão ấy thành hiện thực để xây dựng một cuộc đời ý nghĩa cho chính mình và đóng góp cho xã hội.”
- Cách 2: Kết bài liên hệ bản thân và kêu gọi. Từ vấn đề chung, rút ra bài học cho bản thân và gửi gắm thông điệp đến mọi người.
Ví dụ: “Tuổi trẻ chỉ đến một lần trong đời. Đừng để những năm tháng thanh xuân quý giá trôi qua trong tẻ nhạt và nuối tiếc. Ngay từ hôm nay, bạn và tôi, chúng ta hãy cùng nhau thắp lên ngọn lửa hoài bão trong tim, xác định cho mình một lý tưởng sống cao đẹp và dấn thân hành động. Bởi lẽ, tương lai của đất nước nằm trong tay và bắt đầu từ chính những ước mơ của thế hệ trẻ chúng ta.”
3. Dàn ý chi tiết cho bài văn nghị luận về hoài bão, ước mơ
Dưới đây là một dàn ý sườn để các em tham khảo và phát triển thành bài văn hoàn chỉnh.
I. Mở bài:
- Dẫn dắt vào vấn đề (có thể bắt đầu từ câu nói, câu chuyện, hình ảnh...).
- Nêu vấn đề cần nghị luận: Vai trò của hoài bão, ước mơ đối với tuổi trẻ.
II. Thân bài:
- Giải thích:
- Ước mơ là gì? Hoài bão là gì?
- Sự khác biệt và mối quan hệ giữa chúng.
- => Khẳng định đây là những khát vọng tích cực, cần có ở mỗi người.
- Phân tích, chứng minh vai trò, ý nghĩa của hoài bão, ước mơ:
- Là phương hướng, mục tiêu sống (Luận điểm 1 + Dẫn chứng).
- Là động lực vượt qua khó khăn (Luận điểm 2 + Dẫn chứng).
- Làm cho cuộc sống trở nên ý nghĩa, có giá trị (Luận điểm 3 + Dẫn chứng).
- Là nền tảng cho sự phát triển của xã hội (Luận điểm 4 + Dẫn chứng).
- Bàn luận, mở rộng:
- Phê phán, phản đề: Hiện tượng một bộ phận giới trẻ sống không có lý tưởng, ước mơ; hoặc có ước mơ viển vông, hão huyền.
- Bài học nhận thức và hành động: Cần làm gì để xây dựng, nuôi dưỡng và hiện thực hóa ước mơ? (Học tập, rèn luyện, không ngại khó khăn, kết hợp hài hòa giữa ước mơ cá nhân và trách nhiệm chung).
III. Kết bài:
- Khẳng định lại tầm quan trọng của vấn đề.
- Liên hệ bản thân và đưa ra thông điệp, lời kêu gọi tới thế hệ trẻ.
4. Bài văn mẫu tham khảo
Đề bài: Anh/chị hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ của mình về vai trò của hoài bão, ước mơ đối với tuổi trẻ.
Bài làm
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng viết: “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”. Nhưng có lẽ, để sống một cuộc đời trọn vẹn và ý nghĩa, con người ta không chỉ cần một tấm lòng mà còn cần cả những hoài bão, ước mơ. Đặc biệt với tuổi trẻ, quãng thời gian đẹp nhất của một đời người, hoài bão và ước mơ chính là ngọn đuốc soi đường, là đôi cánh chắp cho ta bay vào tương lai.
Vậy, “hoài bão, ước mơ” là gì? Ước mơ là những mong muốn, khát khao về một điều gì đó tốt đẹp mà ta hướng tới. Còn hoài bão lại là những ước mơ lớn lao, mang tầm vóc của lý tưởng sống, của sự nghiệp và cống hiến. Dù ở cấp độ nào, chúng đều là những ngọn lửa tinh thần, là mục tiêu phấn đấu giúp con người không ngừng vươn lên. Thiếu đi chúng, cuộc sống sẽ chỉ là sự tồn tại vô nghĩa, giống như con thuyền lênh đênh giữa biển khơi mà không có la bàn, không biết đâu là bến đỗ.
Trước hết, hoài bão, ước mơ đóng vai trò là kim chỉ nam định hướng cho tương lai của tuổi trẻ. Khi có một mục tiêu rõ ràng, người trẻ sẽ biết mình cần phải làm gì, học tập ra sao, rèn luyện những kỹ năng nào để đạt được mục tiêu đó. Chàng thanh niên Nguyễn Tất Thành, với hoài bão cháy bỏng tìm đường cứu nước, đã không quản ngại gian khổ, bôn ba khắp năm châu bốn bể để học hỏi, tìm kiếm con đường giải phóng cho dân tộc. Chính hoài bão vĩ đại ấy đã dẫn lối cho mọi hành động của Người, để rồi mang về độc lập, tự do cho đất nước. Nếu không có hoài bão ấy, có lẽ Người cũng sẽ như bao thanh niên cùng thời, sống một cuộc đời bình lặng và chấp nhận số phận.
Không chỉ định hướng, hoài bão còn là nguồn động lực tinh thần vô tận, giúp ta vượt qua mọi chông gai, thử thách. Con đường đi đến thành công vốn không bao giờ bằng phẳng. Sẽ có những lúc ta vấp ngã, thất bại, thậm chí muốn bỏ cuộc. Khi ấy, chính hình ảnh về ước mơ mà ta đang theo đuổi sẽ tiếp thêm cho ta sức mạnh để đứng dậy và bước tiếp. Hãy nhìn vào Nick Vujicic, người đàn ông sinh ra đã không có cả tay lẫn chân. Thay vì đầu hàng số phận, ông đã biến ước mơ được sống một cuộc đời ý nghĩa thành động lực phi thường, trở thành diễn giả truyền cảm hứng cho hàng triệu người trên khắp thế giới. Ước mơ đã biến những điều không thể thành có thể.
Tuy nhiên, trong xã hội hiện nay, vẫn còn đó một bộ phận giới trẻ sống không mục tiêu, không lý tưởng. Họ phó mặc cuộc đời cho số phận, lãng phí thanh xuân vào những trò chơi vô bổ, những mối quan hệ hời hợt. Lại có những người ôm ấp những ước mơ viển vông, xa rời thực tế, chỉ muốn “ngồi mát ăn bát vàng” mà không chịu nỗ lực. Những lối sống ấy đều đáng bị phê phán, bởi nó không chỉ hủy hoại tương lai của chính họ mà còn là gánh nặng cho xã hội. Ước mơ chỉ thực sự có giá trị khi nó gắn liền với hành động kiên trì và sự nỗ lực không ngừng nghỉ.
Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội, là tương lai của đất nước. Đừng để những năm tháng rực rỡ nhất trôi qua trong vô vị. Mỗi chúng ta, ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, hãy dũng cảm ước mơ, xác định cho mình một hoài bão và xây dựng một kế hoạch cụ thể để chinh phục nó. Hãy học tập, rèn luyện và dấn thân, bởi “nơi nào có ý chí, nơi đó có con đường”.
Tóm lại, hoài bão và ước mơ là tài sản vô giá của tuổi trẻ. Nó không chỉ là ngọn đèn dẫn lối mà còn là ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn, giúp chúng ta sống một cuộc đời trọn vẹn và ý nghĩa. Như một câu danh ngôn đã nói: “Hãy nhắm vào Mặt Trăng. Dù có trượt, bạn cũng sẽ hạ cánh giữa những vì sao”. Hãy cứ ước mơ, hãy cứ khát khao, và hãy hành động, bởi tương lai đang nằm trong tay bạn.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP
- Câu hỏi 1: Phân tích sự khác biệt giữa "hoài bão lớn lao" và "ước mơ viển vông". Theo anh/chị, tuổi trẻ cần làm gì để biến hoài bão thành hiện thực thay vì chạy theo ảo tưởng?
Gợi ý trả lời: Tập trung vào tính thực tế và kế hoạch hành động. Hoài bão lớn lao dựa trên sự nhận thức về năng lực bản thân và có lộ trình cụ thể. Ước mơ viển vông thiếu cơ sở thực tế, không đi kèm nỗ lực. Để biến hoài bão thành hiện thực cần: tự đánh giá bản thân, học hỏi không ngừng, lập kế hoạch chi tiết, kiên trì hành động và không ngại thất bại. - Câu hỏi 2: Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về câu nói của nhà văn Lỗ Tấn: “Kỳ thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.”, liên hệ với việc thực hiện ước mơ của tuổi trẻ.
Gợi ý trả lời: Câu nói khẳng định vai trò của người tiên phong, của sự dấn thân và hành động. Con đường đến với ước mơ cũng vậy, không có sẵn mà do chính nỗ lực, sự kiên trì của con người tạo ra. Tuổi trẻ không nên chờ đợi cơ hội mà phải chủ động tạo ra con đường của riêng mình bằng hành động. - Câu hỏi 3: Bàn về vai trò của gia đình và nhà trường trong việc định hướng và chắp cánh cho những hoài bão của tuổi trẻ.
Gợi ý trả lời: Phân tích hai vai trò: Gia đình là nơi nuôi dưỡng, ủng hộ tinh thần, tạo nền tảng ban đầu. Nhà trường là nơi cung cấp tri thức, kỹ năng, mở ra những chân trời mới, giúp học sinh khám phá tiềm năng và định hướng nghề nghiệp. Cần có sự kết hợp hài hòa giữa hai môi trường này để hỗ trợ người trẻ tốt nhất.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về phương pháp viết bài văn nghị luận về hoài bão, ước mơ của tuổi trẻ. Các em đã nắm được cách phân tích đề, xây dựng hệ thống luận điểm, và triển khai chi tiết từng phần trong bài viết từ Mở bài, Thân bài đến Kết bài. Điều quan trọng nhất cần nhớ là một bài văn hay không chỉ cần cấu trúc chặt chẽ mà còn phải có chiều sâu trong suy nghĩ, dẫn chứng thuyết phục và cảm xúc chân thành. Hoài bão, ước mơ là một chủ đề lớn và đầy cảm hứng. Hy vọng rằng, bài học này không chỉ giúp các em làm tốt bài văn của mình mà còn khơi dậy trong các em ngọn lửa khát khao, thôi thúc các em suy ngẫm về con đường tương lai và dũng cảm theo đuổi lý tưởng của đời mình.